Październik 1956. Gomułkowska odwilż, czyli zmiana politycznego klimatu Polski

„W ciągu ubiegłych lat – przemawiał Gomułka – nagromadziło się w życiu Polski wiele zła, nieprawości i bolesnych rozczarowań. Idee socjalizmu, przeniknięte duchem wolności człowieka i poszanowania praw obywatela, w praktyce uległy głębokim wypaczeniom. Słowa nie znajdowały pokrycia w rzeczywistości. Ciężki trud klasy robotniczej i całego narodu nie dawał oczekiwanych owoców. Wierzę głęboko, że te lata minęły bezpowrotnie w przeszłość.”

W rozruchach w Poznaniu zginęło kilkadziesiąt osób. Zaczęło się od stukotu o bruk drewnianych podeszew robociarskich buciorów pracowników „Ceglorza”, a skończyło na huku broni maszynowej. Nie było w PRL zacieklejszego wystąpienia przeciw władzy, ani jej brutalniejszej reakcji.

W czerwcu 1956 roku władza ludowa wysłała czołgi przeciw poznańskim robotnikom. Protestujący ośmielili się osaczyć gniazda nieprawości: Prezydium Miejskiej Rady Narodowej i Urząd Bezpieczeństwa.

Rozkaz wydany przez dowodzącego akcją pacyfikacyjną brzmiał: „Użyć całej broni piechoty i broni pancernej, a jeśli się okaże potrzeba, to i artylerii”. Poznański czerwiec stłumiło 10 tys. żołnierzy oraz kilkaset czołgów i wozów opancerzonych.

Władysław Gomułka do robotników na Żeraniu w 1967 po podwyżce cen mięsa mówił: „Co wy się burzycie, przecież w końcu robotnik szynki nie je, tak że was to nie dotyczy. Ja wam powiem, że ja jako robotnik miałem przed wojną 2 koszule, a wy na pewno macie teraz po 5–6 koszul co najmniej, więc jest postęp, czy nie ma postępu?”

Bierut po śmierci Stalina oświadczył: „Cała postępowa ludzkość z największym bólem przyjęła tragiczną wiadomość o zgonie największego człowieka naszych czasów”.

Chruszczow w tajnym referacie z 1956 „O kulcie jednostki i jego następstwach” pisał: „Stalin stosował najskrajniejsze środki, represje masowe już wówczas, gdy rewolucja zwyciężyła, gdy wzmocniło się państwo radzieckie, gdy klasy wyzyskujące zostały już zlikwidowane (…) Zamiast dowodzić swej słuszności politycznej i mobilizować masy szedł on często drogą represji i fizycznego unicestwiania nie tylko rzeczywistych wrogów, lecz ludzi, którzy nie popełniali zbrodni przeciwko partii i władzy radzieckiej”.

Mimo represji ze strony władz komunistycznych powtarzał: „Chrońmy się pogardy dla kogokolwiek, nawet dla najgorszego człowieka, bo to jest jeszcze człowiek, aż… człowiek!”

„Komitet Centralny Partii rozpatrzył ostatnio, zwłaszcza po zdemaskowaniu bandy Berii, szereg spraw sfabrykowanych przez tę bandę. Odsłonił się przy tym bardzo brzydki obraz brutalnej samowoli związanej z niewłaściwym postępowaniem Stalina. Jak dowodzą fakty, Stalin, korzystając ze swej nieograniczonej władzy, pozwalał sobie na wiele nadużyć, działając w imieniu KC, nie pytając o zdanie członków KC i nawet członków Biura Politycznego KC, częstokroć nie powiadamiając ich o swoich indywidualnie podejmowanych decyzjach w bardzo ważnych sprawach partyjnych i państwowych” - pisał w referacie Chruszczow. 

Nikt wtedy nie przypuszczał, może z wyjątkiem ludzi dalekowzrocznych, że Gomułka odejdzie kiedyś w niesławie, powszechnie pogardzany i ostro osądzany po tym, jak w roku 1970 kazał strzelać do robotników.