Tak rodziła się Polska. Nasza droga do niepodległości

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej) – gabinet pod kierownictwem socjalistycznego premiera Jędrzeja Moraczewskiego, utworzony 17 listopada 1918 przez Józefa Piłsudskiego wzbudził liczne kontrowersje. 

Rząd Jędrzeja Moraczewskiego ogłosił m.in. powszechne prawo wyborcze (obejmujące również kobiety), ustanowił ośmiogodzinny dzień pracy, zagwarantował legalność związków zawodowych i prawo do strajku, wprowadził inspekcję pracy oraz ubezpieczenia chorobowe. 20 listopada 1918 roku ogłosił program, zakładający przebudowę ustroju gospodarczego i społecznego wedle doktryny socjalistycznej, zapowiadając wywłaszczenie wielkiej własności ziemskiej i oddanie jej w ręce ludu pracującego pod kontrolą państwową, upaństwowienie kopalń i całego przemysłu. 

Na zdjęciu rząd polski Jędrzeja Moraczewskiego po zmianach 29 grudnia 1918 r. i zaprzysiężeniu nowych ministrów. Od lewej siedzą: minister spraw wewnętrznych Stanisław Thugutt, Prezydent Ministrów Jędrzej Moraczewski, minister oświaty Ksawery Prauss (nieco cofnięty), minister spraw wojskowych i Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych Józef Piłsudski, minister sprawiedliwości Leon Supiński, minister spraw zewnętrznych Leon Wasilewski. Od lewej stoją: minister pracy i opieki społecznej Bronisław Ziemięcki, minister poczt i telegrafów Tomasz Arciszewski, minister bez teki Marian Malinowski, minister kultury i sztuk pięknych Medard Downarowicz, minister bez teki Franciszek Wójcik, minister aprowizacji Antoni Minkiewicz, NN (nad Minkiewiczem), minister rolnictwa Błażej Stolarski (w białej sukmanie), minister robót publicznych Józef Pruchnik (nad Stolarskim), minister handlu i przemysłu Jerzy Iwanowski, minister komunikacji Stanisław Stączek, minister bez teki Tomasz Nocznicki.

Ignacy Paderewski (1860-1941) - pianista, kompozytor, działacz niepodległościowy, premier RP od 18.01.1919 do 27.11.1919.

Pod bezpośrednim wpływem Paderewskiego prezydent Woodrow Wilson umieścił w swoim ultimatum uzależniającym podpisanie przez Stany Zjednoczone traktatu wersalskiego 13 punkt domagający się zgody stron traktatu na suwerenność Polski – dzięki któremu w traktacie zapisano utworzenie niepodległego państwa polskiego.

14 listopada Rada Regencyjna przekazała Józefowi Piłsudskiemu, jako Naczelnemu Dowódcy WP, całość posiadanej przez siebie władzy zwierzchniej w Królestwie Polskim i zobowiązała go do przekazania jej przyszłemu rządowi narodowemu. W dekrecie z tego samego dnia Naczelny Dowódca zmienił nazwę państwa na Republika Polska. Dwa dni później Piłsudski wysłał notę dyplomatyczną mocarstwom, stwierdzającą powstanie niepodległego państwa polskiego. Jako faktyczna głowa państwa na stanowisko Prezydenta Ministrów (premiera) Piłsudski wyznaczył Ignacego Daszyńskiego. Jednak wobec sprzeciwu wszystkich ugrupowań politycznych, Daszyński jedynie sformował rząd i zaraz podał się do dymisji, zaś na jego miejsce został desygnowany Jędrzej Moraczewski. Skład Rady Ministrów był zbliżony do ludowego rządu lubelskiego. Gabinet Moraczewskiego rozpoczął urzędowanie 18 listopada, a Piłsudski zajął w nim stanowisko ministra spraw wojskowych. Po przyjęciu, na podstawie własnego dekretu, 22 listopada, obowiązków Tymczasowego Naczelnika Państwa, Józef Piłsudski złożył dymisję ze stanowiska ministra. W ten sposób Piłsudski jako tymczasowy Naczelnik Państwa objął najwyższą władzę Republiki Polskiej i miał ją sprawować aż do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego.

Jędrzej Moraczewski (1870-1944) - inżynier kolejnictwa, polityk, jeden z przywódców PPS, od 18.11.1918 do 16.01.1919 premier RP, w latach 1925-1929 minister robót publicznych.

Piłsudski polecił Moraczewskiemu sformowanie rządu słowami: "Panie kapitanie, ma pan zostać prezesem ministrów, ale pod dwoma warunkami: pierwszy, by pan nie wkraczał swymi zarządzeniami w jakiekolwiek stosunki społeczne, drugi [w tym momencie Piłsudski podniósł głos], wypracuje pan w ciągu jednego tygodnia ustawę wyborczą, i to tak, jak gdyby pan miał budować okopy". Moraczewski i jego gabinet przygotowali projekt Ordynacji Wyborczej w ciągu trzech dni. Jednak premier socjalista nie tylko wkroczył w "stosunki społeczne", ale swoimi postulatami wyprzedzał epokę.  Rząd Moraczewskiego głosił m.in. powszechne prawo wyborcze (obejmujące również kobiety)[24], ustanowił ośmiogodzinny dzień pracy, zagwarantował legalność związków zawodowych i prawo do strajku, wprowadził inspekcję pracy, ubezpieczenia chorobowe, ochronę lokatorów i uchwalił dekret o walce z paskarstwem. I natychmiast został zaatakowany przez wszystkie ugrupowania polityczne od prawej do lewej strony. 

"Cały aparat prasowy puszczono w ruch. Szlachta, ziemiaństwo, przemysłowcy, kapitaliści opodatkowali się nawet wysoko, by tylko zwalić nowy gabinet. (...) uderzyła na niego (...) z całą furią endecja. (...) SDKPiL, PPS-Lewica, Bund, Poalej Syjon, dążąc do przewrotu dla urzeczywistnienia dyktatury proletariatu przy pomocy sowietów, rzuciły się z całą wściekłością na rząd ludowy" wspominał Jędrzej Moraczewski.

4 stycznia 1919 udaremniono zbrojny zamach na Moraczewskiego. A niecałe dwa tygodnie później radykalny społecznie rząd Moraczewskiego ustąpił i złożył dymisję na ręce Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego.  

Józef Londzin (1862-1929) ksiądz katolicki, działacz społeczny i niepodległościowy, członek prezydium Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego (1918-1919), burmistrz Cieszyna, poseł i senator.

Jako sekretarz Związku Śląskich Katolików, którym kierował od 1903 r., w 1907 i 1911 został wybrany do Rady Państwa w Wiedniu. W czasie I wojny światowej był członkiem Naczelnego Komitetu Narodowego. W październiku 1918 razem z Janem Michejdą, reprezentującym polskich ewangelików oraz socjalistą Tadeuszem Regerem stanął na czele Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego - pierwszego polskiego rządu formalnego. Wiosną 1919 brał udział w konferencji pokojowej w Paryżu, gdzie bronił interesów ludności polskiej i walczył o przyłączenie większości Śląska Cieszyńskiego do Polski. W latach 1919–1928 poseł na Sejm RP. Senator II kadencji wybrany w 1928 roku z województwa śląskiego z Listy BBWR. W 1927 został wybrany burmistrzem Cieszyna; funkcję tę sprawował aż do śmierci.

Niepodległa Polska była zrujnowana wojną. Jednak klasy posiadające nie kwapiły się płacić podatków narzuconych przez socjalistyczny rząd, ani w inny sposób wspierać wolną ojczyznę.

Na zdjęciu powyżej: "Ojczyzna wzywa was! Od zasobnego skarbu zależy nasza przyszłość / Kupujcie polską pożyczkę państwową!", aut. Bogdan Bartłomiej Nowakowski (Warszawa, Zakład Litograficzny Władysław Główczewski, 1918)

Pierwsze obchody rocznicy niepodległości Polski zorganizowały w 1919 roku kobiety związane z środowiskiem piłsudczykowskim. Jednak nie była to data oczywista dla każdego stronnictwa politycznego. Endecja długo optowała za uznaniem daty niepodległości Polski rocznicę traktatu wersalskiego podpisanego przez Ignacego Paderewskiego i Romana Dmowskiego. 

Defilada wojskowa na Placu Saskim (obecnie marsz. Józefa Piłsudskiego) w Warszawie. Oddziały przysposobienia obronnego uzbrojone w karabiny Mosin wz. 1891 maszerują przed pomnikiem księcia Józefa Poniatowskiego. W tle fasada Pałacu Saskiego.

Marszałek Józef Piłsudski na ukochanej Kasztance, która towarzyszyła mu od 1914. Ostatni raz marszałek dosiadł klaczy podczas defilady 11 listopada 1927 r. na placu Saskim w Warszawie. Podczas transportu do koszar na skutek zadniedbań, Kasztanka doznała urazu w pociągu i wkrótce zmarła.

– Obchody 11 listopada nabrały rozmachu, gdy Piłsudski doszedł do władzy. Po przewrocie majowym, w drodze nieformalnego rozkazu, poprosił władze oświatowe, by w tym dniu zwalniały uczniów ze szkół. A potem z górki, żeby zadowolić marszałka, dawano wolne urzędnikom państwowym – stwierdził w wypowiedzi dla Newsweek historyk dr. hab. Maciej Górny. 

W 1932 r. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego uznało 11 listopada za dzień wolny od nauki, który "powinien być wykorzystywany do celów wychowawczego oddziaływania na młodzież w duchu obywatelsko-państwowym na tle wydarzeń dziejowych z tym dniem związanych".

Na zdjęciu powyżej marszałek Józef Piłsudski (na podwyższeniu) odbiera defiladę wojskową z okazji rocznicy niepodległości na Placu Saskim w 1929. 

W Święto Niepodległości 1934 r. schorowany marszałek Piłsudski ostatni raz odebrał defiladę wojskową na Polu Mokotowskim. Dopiero dwa lata po jego śmierci, w 1937 r., Sejm RP ustanowił państwowe obchody Święta Niepodległości. Ustawa z 23 kwietnia tego roku głosiła, że „Dzień 11 listopada, jako rocznica odzyskania przez Naród Polski niepodległego bytu państwowego i jako dzień po wsze czasy związany z wielkim imieniem Józefa Piłsudskiego, zwycięskiego Wodza Narodu w walkach o wolność Ojczyzny — jest uroczystym Świętem Niepodległości".