Walcz o emeryturę zagraniczną

Do emerytury można doliczać pracę w państwach Unii Europejskiej, państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależących do Unii Europejskiej (tj. Islandii, Norwegii, Liechtensteinie) i Szwajcarii oraz w państwach, z którymi Polska zawarła umowy bilateralne o zabezpieczeniu społecznym, takich jak USA, Kanada, Australia, Korea Płd., Macedonia, Chorwacja, Serbia, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina.

Jeżeli pracowałeś w Polsce i za granicą w wyżej wymienionych krajach oraz z tego tytułu podlegałeś obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, możesz starać się o przyznanie emerytury w każdym z państw, w którym byłeś zatrudniony. I to mimo że w którymś z krajów masz zbyt krótki okres ubezpieczenia! Wszystko dzięki prawu unijnemu dotyczącemu koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz zawartym przez Polskę umowom bilateralnym o zabezpieczeniu społecznym, które przewidują łączenie okresów ubezpieczenia.

W jaki sposób wyliczą emeryturę

Jeżeli do uzyskania prawa do polskiej emerytury konieczne jest uwzględnienie zagranicznych okresów ubezpieczenia, to ZUS wyliczy ci tzw. emeryturę proporcjonalną:
- najpierw wyliczy teoretyczną (pełną) kwotę emerytury, jaka by ci przysługiwała, gdybyś cały czas pracował w Polsce,
- następnie na podstawie tej kwoty obliczy rzeczywistą (częściową) emeryturę odpowiadającą stosunkowi polskich okresów ubezpieczenia do sumy polskich i zagranicznych okresów ubezpieczenia.

PRZYKŁAD: jeśli pracowałeś 15 lat w Polsce i 10 lat w Belgii, to najpierw ZUS obliczy ci emeryturę teoretyczną, czyli taką, jaką byś dostał, gdybyś przez 25 lat pracował w Polsce, a następnie na tej podstawie rzeczywistą.

Emerytura z uwzględnieniem proporcji długości okresu ubezpieczenia w Polsce do łącznej długości okresu ubezpieczenia w Polsce i w Belgii wyniesie 15/25 kwoty teoretycznej.

Jeżeli do uzyskania prawa do emerytury nie jest konieczne uwzględnienie zagranicznych okresów ubezpieczenia, ZUS wyliczy ci tzw. emeryturę krajową - wyłącznie na podstawie okresów ubezpieczenia w Polsce. Jednak wtedy musi obliczyć też emeryturę proporcjonalną, żeby je porównać i przyznać wyższą.

Równe traktowanie

Jeśli zatem migrowałeś zarobkowo między państwami członkowskimi Unii Europejskiej, możesz uzyskać emeryturę lub rentę w każdym z tych państw, o ile spełnisz warunki wymagane w ustawodawstwach tych państw. Przepisy unijne o koordynacji mają ułatwić spełnienie tych warunków. Chodzi o to, żeby osoba, która pracowała w różnych państwach członkowskich czy też przesiedliła się w obrębie Unii Europejskiej z jednego państwa do drugiego, nie była w zakresie uprawnień do świadczeń emerytalno-rentowych w gorszej sytuacji niż osoba, która całe życie pracowała i mieszkała w jednym państwie członkowskim.

Dodatkowo świadczenia przyznane przez instytucję jednego z państw członkowskich nie mogą zostać obniżone, zmienione, zawieszone lub uchylone z tego powodu, że osoba uprawniona do tych świadczeń przebywa lub mieszka na terytorium państwa członkowskiego innego niż państwo zobowiązane do wypłaty świadczeń. Oznacza to, że nie można zmniejszyć ci wysokości lub zawiesić twojego prawa do wypłacania świadczenia z tego powodu, że mieszkasz w państwie członkowskim innym niż to, którego instytucja przyznała ci świadczenie.

Uwaga! Masz prawo otrzymywać swoje świadczenia w państwie zamieszkania bez względu na to, na terytorium którego państwa członkowskiego mieszkasz.

W poszczególnych państwach emerytury przyznawane są na róż-nych zasadach, ale zwykle zależą od osiągnięcia odpowiedniego wieku i stażu ubezpieczeniowego (czyli okresu opłacania składek emerytalno-rentowych). Jednak zgodnie z zasadą równego traktowania osoby objęte wspólnotową koordynacją systemów zabezpieczenia społecznego mają takie same obowiązki i korzystają z takich samych praw (wynikających z przepisów dotyczących emerytur i rent każdego państwa członkowskiego) na tych samych warunkach, co obywatele tego państwa. Prawo unijne zakazuje dyskryminacji takich osób zarówno w zakresie dostępu do ubezpieczeń społecznych w którymkolwiek państwie członkowskim, jak i w zakresie korzystania ze świadczeń przysługujących na podstawie przepisów prawnych tych państw.

Sumowanie okresów

W związku z wejściem Polski do UE w stosunkach Polski z państwami członkowskimi UE/EOG i Szwajcarią obowiązują zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. To oznacza, że jeśli pracowałeś jednocześnie w Polsce i w którymś z krajów UE/EOG/Szwajcarii, okresy ubezpieczenia w tym państwie mogą być uwzględnione przy ustalaniu twojego prawa do polskiej emerytury oraz obliczaniu jej wysokości. Natomiast dzięki umowom międzynarodowym o zabezpieczeniu społecznym łączącym Polskę z USA, Kanadą, Australią, Koreą Płd., Macedonią, Chorwacją, Serbią, Czarnogórą, Bośnią i Hercegowiną podobne rozwiązania są stosowane w odniesieniu do Polaków pracujących w wymienionych państwach.

Osobom, które nie mają stażu ubezpieczeniowego wystarczającego do przyznania emerytury w Polsce, można doliczyć okresy ubezpieczenia przebyte w drugim państwie, żeby w ten sposób ułatwić im spełnienie wymaganych warunków, np. przed wejściem w życie umowy o zabezpieczeniu społecznym między Polską a USA kobieta urodzona przed 1 stycznia 1949 r., która wyjechała do pracy w USA i tam podjęła zatrudnienie, a przepracowała w Polsce 10 lat (czyli ma 10-letni staż ubezpieczeniowy), nie miałaby prawa do polskiej emerytury, bo minimalny wymagany staż to 15 lub 20 lat pracy. Teraz, gdy skończy 60 lat, może zgłosić wniosek o emeryturę, mimo że w Polsce pracowała tylko 10 lat, bo ZUS doliczy jej zagraniczne okresy ubezpieczenia.

Odwołanie od decyzji ZUS

- jeśli mieszkasz w Polsce - odwołanie składasz do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych za pośrednictwem oddziału ZUS, który wydał decyzję w ciągu miesiąca od dnia otrzymania tej decyzji,
- jeśli mieszkasz za granicą - odwołanie możesz złożyć w ciągu miesiąca tak-że za pośrednictwem instytucji ubezpieczeniowej państwa, w którym mieszkasz, a ona prześle je do właściwej jednostki ZUS.

Zasada doliczania zagranicznego stażu ubezpieczeniowego nie dotyczy osób urodzonych po 31.12.1948 r. Prawo do emerytury na nowych zasadach nie zależy bowiem od stażu pracy, a jedynie od osiągnięcia wieku emerytalnego i wysokości zgromadzonych składek.

Jakie świadczenia są objęte unijną koordynacją

Unijne przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego dotyczą w szczególności długoterminowych świadczeń pieniężnych z tytułu starości, inwalidztwa (tzw. niezdolności do pracy), śmierci oraz wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Do świadczeń emerytalno-rentowych realizowanych przez ZUS, podlegających unijnej koordynacji należą: emerytura, renta z tytułu niezdolności do pracy (w tym renta szkoleniowa), renta rodzinna, dodatek pielęgnacyjny, dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej, renta z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową wraz z dodatkami, renta rodzinna powypadkowa, zasiłek pogrzebowy.

W odniesieniu do rent z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej obowiązuje zasada, zgodnie z którą świadczenia przysługują z tego państwa, którego ustawodawstwu podlegała (w którym była ubezpieczona) osoba, która uległa wypadkowi przy pracy lub zachorowała na chorobę zawodową.

Wspólnotową koordynacją nie są natomiast objęte świadczenia dla ofiar wojny, takie jak m.in. świadczenia dla kombatantów (w tym dodatki kombatanckie, ryczałt energetyczny) oraz renty z tytułu inwalidztwa wojennego i wojskowego. Świadczenia te, ustalone na podstawie polskich przepisów osobom zamieszkałym w innym państwie członkowskim, mogą być wypłacane wyłącznie w Polsce, na wniosek osoby uprawnionej, na jej rachunek bankowy w Polsce albo do rąk osoby upoważnionej do odbioru zamieszkałej w Polsce.

Gdy masz za krótki staż pracy

Jest dobra wiadomość dla wszystkich tych, którzy mają za krótki staż ubezpieczeniowy do przyznania emerytury w Polsce, a pracowali zagranicą. Zgodnie z obowiązującym prawem mogą oni doliczyć staż ubezpieczeniowy wypracowany w innym państwie.

To znacznie ułatwia spełnienie restrykcyjnych wymagań emerytalnych stawianych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Gdzie złożyć wniosek o emeryturę lub rentę, jeśli pracowałeś za granicą

Jeśli byłeś ubezpieczony (płaciłeś składki emerytalno-rentowe) w więcej niż jednym państwie członkowskim UE, wniosek o emeryturę lub rentę zgłaszasz w instytucji ubezpieczeniowej tylko jednego z tych państw. W tym momencie jest on automatycznie rozpatrywany we wszystkich krajach, a data złożenia wniosku jest wiążąca dla wszystkich instytucji ubezpieczeniowych. Te same zasady składania wniosku dotyczą osób, które pracowały w Polsce i w USA.

Jeżeli mieszkasz w Polsce, a pracowałeś i w Polsce, i za granicą w państwach członkowskich UE
- wniosek składasz w polskiej instytucji ubezpieczeniowej właściwej ze względu na państwo ostatniego ubezpieczenia za granicą. Wykaz jednostek ZUS realizujących umowy międzynarodowe (w oddziałach ZUS w Łodzi, Nowym Sączu, Tarnowie, Opolu, Szczecinie lub Warszawie) dostępny jest na stronach internetowych i we wszystkich placówkach ZUS.

Jeżeli mieszkasz w Polsce, a pracowałeś w USA
- wniosek składasz w I Oddziale ZUS w Warszawie, Wydział Realizacji Umów Międzynarodowych (01-949 Warszawa, ul. Kasprowicza 151, tel. +48 22 569-36-04). Oddział ten współpracuje z amerykańską instytucją ubezpieczeniową Social Security Administration. Przekazuje też emeryturę osobom zamieszkałym w Stanach Zjednoczonych;
- wniosek możesz złożyć w Federalnym Biurze Świadczeń w Ambasadzie USA w Warszawie.

Jeżeli mieszkasz za granicą w państwie członkowskim UE, a pracowałeś i w Polsce, i w państwach członkowskich UE, w tym w państwie zamieszkania
- wniosek składasz w instytucji ubezpieczeniowej w państwie, w którym mieszkasz.

Jeżeli mieszkasz za granicą w państwie członkowskim UE, w którym nie byłeś zatrudniony, ale pracowałeś w Polsce i innych państwach członkowskich UE
- wniosek o emeryturę składasz w instytucji ubezpieczeniowej, w państwie, w którym pracowałeś ostatnio,
- wniosek możesz też złożyć za pośrednictwem instytucji ubezpieczeniowej państwa, w którym mieszkasz, a ona przekaże go do właściwej instytucji.

Jeśli mieszkasz za granicą w państwie członkowskim UE, a pracowałeś wyłącznie w Polsce
- wniosek o emeryturę składasz w jednostce realizującej umowy międzynarodowe ZUS lub KRUS,
- wniosek możesz też złożyć za pośrednictwem instytucji ubezpieczeniowej państwa, w którym mieszkasz, a ona przekaże go do odpowiedniej polskiej instytucji.

Jeśli mieszkasz w USA
- wniosek o emeryturę składasz na formularzu PL/USA 4 w terenowej placówce Social Security Administration (SSA). Przekazuje ona twój wniosek do Centrum Operacji Międzynarodowych SSA w Baltimore, która przyznaje emeryturę amerykańską, jeśli się o nią starasz albo przesyła wniosek do ZUS lub KRUS, jeśli chcesz mieć polskie świadczenie.

Do wniosku dołączasz:

- dokumenty uzasadniające przyznanie prawa do polskiej emerytury oraz obliczenie jej wysokości (m.in. dokumenty stwierdzające datę urodzenia, okresy ubezpieczenia w Polsce, wysokość zarobków w Polsce).

Jeżeli mieszkasz w Polsce i pracowałeś wyłącznie za granicą w państwie członkowskim UE
- wniosek składasz bezpośrednio w zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej albo
- za pośrednictwem właściwej jednostki realizującej umowy międzynarodowe ZUS lub KRUS.

Ważne! Polskie instytucje uwzględniają zagraniczne okresy ubezpieczenia tylko wtedy, gdy zostaną potwierdzone przez zagraniczną instytucję ubezpieczeniową na formularzach określonych w przepisach unijnych lub umowach dwustronnych o zabezpieczeniu społecznym.

Co potrzebne do wniosku o emeryturę przyznawaną na podstawie przepisów unijnych

Jeśli wniosek o emeryturę składasz w ZUS, to na formularzu ZUS Rp-1E. Do wniosku powinieneś dołączyć:
- formularz unijny E 207 PL (Informacje dotyczące przebiegu ubezpieczenia osoby ubezpieczonej) - wypełniony w punkcie 7 (informacja o okresach ubezpieczenia przebytych w poszczególnych państwach członkowskich). Musi być czytelnie podpisany przez wnioskodawcę,
- dokumenty uzasadniające prawo do polskich świadczeń i obliczenie ich wysokości, m.in. legitymacje ubezpieczeniowe, świadectwa pracy, zaświadczenia ZUS Rp-7, dokumenty stwierdzające datę urodzenia, okresy ubezpieczenia (formularz ZUS Rp-6 - Kwestionariusz dotyczący okresów składkowych i nieskładkowych),
- dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia (pracy) w innych niż Polska państwach, ewentualnie numery zagranicznego ubezpieczenia, nazwy i adresy pracodawców oraz inne informacje pozwalające zidentyfikować zagraniczne instytucje, w której byłeś ubezpieczony,
- dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia w Polsce,
- dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia lub zamieszkania za granicą,
- wszelkie inne dowody uzasadniające staranie się o świadczenie.

Jeżeli ubiegasz się o emeryturę na podstawie polsko-amerykańskiej umowy o zabezpieczeniu społecznym, to wniosek powinien być sporządzony na formularzu ZUS Rp 1E. Musisz dołączyć też formularz ZUS Rp-6 (kwestionariusz dotyczący okresów składkowych i nieskładkowych), dokumenty uzasadniające prawo do polskich świadczeń i obliczenie ich wysokości oraz formularz pomocniczy WZO-PL-01, w którym wskazujesz m.in. rodzaj świadczenia amerykańskiego, dane osobowe wraz z numerem amerykańskiego ubezpieczenia, informacje o zatrudnieniu i zarobkach.

Wypłata świadczenia

Jeśli mieszkasz za granicą, możesz otrzymywać swoją emeryturę:
- w Polsce - na rachunek bankowy emeryta lub do rąk własnych osoby upoważnionej przez emeryta zamieszkałej w naszym kraju,
- w państwie zamieszkania - na zagraniczny rachunek bankowy emeryta.

Wniosek o przekazywanie emerytury do kraju, w którym mieszkasz, składasz w tym oddziale ZUS, który przyznał ci świadczenie.