Alimenty na rodziców, dziadków, rodzeństwo. Kiedy powinno się je płacić?

Kogo obciąża obowiązek alimentów

Przepisy dotyczące alimentów znajdują się w dziale III Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (w art. Od 128 do 144). Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej (a więc m.in. dziadków, rodziców, dzieci, wnuków) oraz braci i siostry, które są względem siebie krewnymi w linii bocznej. Rodzeństwo to krewni w linii bocznej, ponieważ pochodzi od wspólnego przodka – ojca i matki, a jednocześnie brat nie pochodzi od siostry i na odwrót, dlatego linia prosta odpada. Mimo to na rodzeństwie ciąży wzajemny obowiązek alimentacyjny, bez względu na wiek braci i sióstr (dotyczy również obowiązku, jaki ma młodsze rodzeństwo wobec starszego). Ponadto obowiązek alimentacyjny ciąży na małżonkach.

Jaka jest kolejność dochodzenia alimentów

Osobę której należą się alimenty nazywa się Uprawnionym a osobę, która ma płacić alimenty Zobowiązanym. Warto wiedzieć od kogo w pierwszej kolejności można alimentów dochodzić. Otóż pierwszą osobą, która jest zobowiązana do płacenia nam alimentów jest małżonek, czyli mąż lub żona. Gdy jednak uzyskanie alimentów od małżonka jest niemożliwe lub zgodnie jego możliwościami nie będzie wystarczające, osoba dorosła może żądać alimentów od:

• dzieci i wnuków,
• w następnej kolejności od rodziców i dziadków,
• w ostatniej kolejności od rodzeństwa.

Spis treści

1. Kogo obciąża obowiązek alimentów
2. Jaka jest kolejność dochodzenia alimentów
3. Kiedy należą się nam alimenty?
4. Pojęcie niedostatku
5. Wysokość alimentów, jakie możemy uzyskać
6. Czy alimenty to zawsze pieniądze?
7. Alimenty dzieci na rzecz rodziców
8. Jak uzyskać alimenty od członków rodziny?
9. Co zrobić, gdy zobowiązany do alimentów nie będzie chciał ich płacić lub płacić przestanie?
10. Jak ustalić wysokość alimentów?
11. Kiedy wysokość alimentów można zmienić?

Kiedy należą się nam alimenty?

Jeśli mamy dzieci (od których w pierwszej kolejności powinniśmy oczekiwać płacenia alimentów), sytuacja w jakiej się nam one należą jest taka sama, jak ta gdy dzieci nie mamy, więc możemy wystąpić o alimenty do wymienionych wyżej dalszych członków rodziny (np. wnuków gdy nasze dzieci nie żyją, rodziców, dziadków i wreszcie rodzeństwa).

Obowiązek alimentacyjny będzie ciążył na naszych krewnych, jeżeli popadniemy w tzw. niedostatek. Ale, co konkretnie ten niedostatek oznacza? Trzeba tu wziąć pod uwagę, że w pojęciu np. osób uboższych może być on czymś całkiem innym niż w rozumieniu ludzi żyjących na wyższym poziomie. Dlatego niedostatek został dość ściśle zdefiniowany przez Sąd Najwyższy. Ogólnie rzecz biorąc, chodzi o nasz stan zdrowia i sytuację materialno-finansową. Natomiast nasze dzieci lub inni krewni muszą mieć możliwości zarobkowe, aby ten obowiązek spełnić. Wspieranie rodziców (i innych uprawnionych krewnych) jest obowiązkiem z mocy prawa, niezależnie od tego, czy został potwierdzony orzeczeniem sądu. Aby więc wystąpić o alimenty, sąd nie musi najpierw orzec, że popadliśmy w niedostatek. Art. 87 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego mówi, że „rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się”. Z kolei zgodnie z art. 128 tego kodeksu mówi o obowiązku dostarczania środków utrzymania oraz o tym, że obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Według art. 133 tego samego kodeksu uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku. Jak wskazał Sąd Najwyższy: „Niedostatek występuje wtedy, gdy uprawniony nie może w pełni własnymi siłami, z własnych środków, zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb. Potrzeby te to potrzeby tak materialne jak i niematerialne, przy czym potrzeby każdego człowieka kształtują się inaczej. Obydwa te rodzaje potrzeb są ze sobą sprzężone (zawsze występują razem) i tylko ich łączne zaspokojenie zapewnia godziwą egzystencję.

Podsumowując:

• jeśli chodzi o alimenty, można mówić tylko o zaspokojeniu potrzeb usprawiedliwionych, które każdy uprawniony powinien mieć zapewnione;
• te usprawiedliwione potrzeby są uzależnione od indywidualnych cech uprawnionego, tj. od wieku, stanu zdrowia, zawodu, pozycji społecznej i dotychczasowej stopy życiowej;
• obowiązek alimentacyjny wobec nas ogranicza się wyłącznie do sytuacji, gdy znajdujemy się w niedostatku.-sytuacja materialna zobowiązanych do płacenia nam alimentów jest zdecydowanie korzystniejsza niż nasza.

Pojęcie niedostatku

Niedostatek to pojęcie niesprecyzowane, a jego treść została ustalona na podstawie orzecznictwa. Mowa tu o sytuacji, gdy nie jesteśmy są w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych życiowych potrzeb własnymi siłami. W szczególności, gdy otrzymujemy świadczenia emerytalne albo rentowe w niewielkiej wysokości i nie pokrywają one kosztów zakupu żywności, leków czy rachunków za czynsz i media. Niedostatek może wynikać z naszego złego stanu zdrowia, do którego nie doprowadziliśmy samodzielnie (mogliśmy doprowadzić do niego np. popadając w uzależnienie od alkoholu lub odmawiając czy zaniechając leczenia). Obowiązek alimentacyjny wobec nas nie powstaje, jeśli pozostajemy w niedostatku z własnej winy, czyli np. nie podejmujemy pracy, pomimo zdolności do jej podjęcia, lekkomyślnie z niej rezygnujemy, czy nie ubiegamy się o świadczenia emerytalne bądź rentowe, chociaż zachodzą przesłanki, aby je otrzymać (np. pracowaliśmy i jesteśmy w wieku emerytalnym).

Wysokość alimentów, jakie możemy uzyskać

Sąd ustalając wysokość alimentów, sprawdza każdą sprawę indywidualnie. W pierwszej kolejności bada sytuację konkretnego człowieka, któremu mają być przyznane alimenty – jego stopę życiową, stan zdrowia (na podstawie orzeczeń lekarskich), wykształcenie i możliwości podjęcia pracy zarobkowej. Z drugiej strony sąd sprawdza sytuację finansową zobowiązanego do płacenia alimentów. Następnie, będąc już zorientowanym w tych kwestiach, podejmuje ostateczną decyzję.

Czy alimenty to zawsze pieniądze?

Nie, obowiązek alimentacyjny nie zawsze musi przybierać formę świadczenia pieniężnego. Może być on wypełniany przez oferowanie pomocy materialnej, takiej jak dostarczanie: żywności, ubrań, leków czy opału.

Alimenty dzieci na rzecz rodziców

Dzieci powinny wypełniać swój obowiązek alimentacyjny wobec rodziców dobrowolnie, kierując się wdzięcznością oraz chęcią ich wsparcia, bez konieczności odwoływania się rodziców do sądu. Jeżeli dzieci z własnej woli wykonują ciążący na nich obowiązek alimentacyjny, nie ma konieczności kierowania tam sprawy o alimenty. A co, jeśli z różnych przyczyn, takich jak trudna sytuacja rodzinna, rodzic będzie chciał zobowiązać dziecko (prawnie) do zapłaty na jego rzecz alimentów, ale dziecko nie zgadza się na ich płacenie? Wtedy konieczne jest złożenie odpowiedniego pozwu do sądu. Pozew musi nie tylko spełniać wymagania formalne, ale również potwierdzać wystąpienie okoliczności niezbędnych do przyznania pomocy finansowej od dziecka. Jeżeli rodzic ma żonę lub męża, uzyskanie alimentów od dziecka jest trudne lub niemożliwe, ponieważ pierwszym zobowiązanym do płacenia alimentów jest mąż lub żona uprawnionego.

Ważne! Sąd oddali powództwo o zasądzenie alimentów od dziecka np. gdy rodzic jest pozbawiony władzy rodzicielskiej, gdy porzucił dziecko lub dopuścił się wobec dziecka innych nagannych czynów. Podobnie oddali powództwo o alimenty od innego członka rodziny, gdy chcący/ca otrzymywać alimenty dopuścił/ła się nagannego czynu przeciwko temu członkowi rodziny lub też – uwaga – jego rodzinie. Poza tym, jak wypowiedział się w tej sprawie Sąd Najwyższy: „W razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa o alimenty w całości lub w części – ze względu na zasady współżycia społecznego”.

Jak uzyskać alimenty od członków rodziny?

Można je uzyskać na dwa sposoby:

1. Można dochodzić ich w sądzie, a w tym celu trzeba sporządzić i złożyć wniosek w sądzie rejonowym właściwym ze względu na nasze miejsce zamieszkania.

2. Jeżeli krewny nie ma nic przeciwko łożeniu na nas, można załatwić sprawę polubownie i zawrzeć ugodę. Ugoda może być zawarta w dowolnej formie, chociaż dla celów dowodowych powinna być zawarta na piśmie.

Co zrobić, gdy zobowiązany do alimentów nie będzie chciał ich płacić lub płacić przestanie?

W wypadku niepłacenia alimentów przez zobowiązanego, co zdarza się niestety dość często, konieczne będzie dochodzenie ich w sądzie. Aby ominąć drogę sądową, trzeba zawrzeć ugodę u notariusza w formie aktu notarialnego, w którym zobowiązany poddałby się dobrowolnie egzekucji należnych alimentów. Ta egzekucja przebiega zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego (art. 777).Jest w nim mowa o odebraniu oświadczenia, że osoba, która powinna płacić alimenty zobowiązuje się je zapłacić w określonym terminie. To tyle. Z reguły strona, od której wymaga się płacenia alimentów i ta, która te alimenty od niej dostaje, umawiają się na płatność przelewem, a to wiąże się z odroczeniem zapłaty umówionej kwoty nawet o kilka dni, chyba że przelew jest natychmiastowy. Zdarza się, że osoba zobowiązana płacić alimenty najpierw zgodzi się na ugodę u notariusza, a potem, gdy okazuje się tam, że chodzi o twarde zobowiązanie i np. krótki termin zapłaty, nie chce podpisać oświadczenia. Wtedy pozostaje nam droga sądowa.

Jak ustalić wysokość alimentów?

Ustala się tę wysokość na podstawie dwóch czynników:

1. Usprawiedliwionych (czyli prawdziwych, rzeczywistych) potrzeb uprawnionego, które przede wszystkim wiążą się z:

• utrzymaniem mieszkania,
• wyżywieniem,
• kupowaniem odzieży,
• leczeniem,
• higieną osobistą (np. potrzebą kupowania pampersów dla dorosłych),
• zainteresowaniami kulturalno-społecznymi.

W ostatnim wymienionym przypadku chodzi np. o kupno książek i pism związanych z zainteresowaniami, biletów do teatru, galerii czy kina, ale tylko w przypadku gdy osoba oczekująca alimentów naprawdę uczestniczyła w takich formach kultury i interesowała się czymś (choćby astronomią) na długo zanim wystąpiła o alimenty, a nie dopiero zamierza zacząć interesować się np. kinematografią włoską.

2. Możliwości majątkowych i zarobkowych zobowiązanego.

Kiedy wysokość alimentów można zmienić?

Prawo przewiduje możliwość zmiany wysokości alimentów:

• w razie zmiany potrzeb uprawnionego,
• w razie zmiany możliwości alimentacyjnych zobowiązanego.

Można domagać się zwiększenia alimentów np. wtedy, gdy uprawniony ma już po pewnym czasie większe potrzeby niż w chwili ustalania wysokości alimentów lub gdy zobowiązany zarabia już więcej niż w chwili ustalania wysokości alimentów.