Jak polubownie rozwiązać spór

Sporne sprawy, które trafiają do sądów powszechnych, ciągną się zazwyczaj latami. Istnieje jednak alternatywa dla przedsiębiorców - sąd arbitrażowy, inaczej zwany polubownym. To doskonały sposób na rozstrzyganie sporów pomiędzy przedsiębiorcami.

Szybkość postępowania, prostsze procedury, poufność, oszczędność czasu i pieniędzy - to główne zalety korzystania z polubownej drogi załatwiania sporów i argumenty najsilniej przemawiające za arbitrażem gospodarczym. Sąd polubowny gwarantuje też poszanowanie tajemnic handlowych i interesów obu stron. Fachowo przygotowani arbitrzy, którzy mogą być wybrani do sprawy stosownie do swojej specjalizacji i doświadczenia, rozumieją biznes lepiej niż sędziowie państwowi.

Czym zajmuje się sąd

Polska znajduje się wśród 144 państw - sygnatariuszy konwencji norweskiej, które dopuszczają rozstrzyganie spraw drogą arbitrażową. Przedsiębiorcy coraz częściej korzystają z tej formy rozwiązywania sporów zamiast z sądów powszechnych. Eksperci Unii Europejskiej wyliczyli, że w Polsce co roku zawiera się około 20 tysięcy kontraktów handlowych, a prawie każdy z nich ma klauzule stanowiące o tym, że spory między stronami wynikłe na tle umowy zostaną rozstrzygnięte przez sąd polubowny. Jednym z największych sądów polubownych w Polsce jest Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej.

Sądy arbitrażowe mogą rozpatrywać wszystkie sprawy majątkowe oraz sprawy o prawa niemajątkowe z wyjątkiem takich spraw, które nie mogą zakończyć się ugodą w sądzie (np. alimenty, rozwód, separacja, ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa). Natomiast spory wynikające ze stosunku pracy mogą być przedmiotem rozpraw przed sądem polubownym tylko pod warunkiem, że będą dotyczyć sporu już istniejącego.

Stałe lub niestałe

Są dwa rodzaje sądów polubownych - stałe i niestałe. Niestałe sądy polubowne powoływane są przez strony wyłącznie do rozwiązania danej sprawy. Nie mają one własnej siedziby, regulaminów, personelu administracyjnego, a po rozstrzygnięciu określonej sprawy przestają istnieć. Arbitrami (czyli osobami, które w imieniu sądu rozpoznają daną sprawę) w niestałych sądach polubownych są osoby wskazane przez strony sporu. Natomiast stałe sądy polubowne mają już stałą siedzibę, personel administracyjny, regulamin postępowania oraz prowadzą własną listę arbitrów. W Polsce jest około 50 stałych sądów arbitrażowych. Funkcjonują najczęściej przy izbach gospodarczych. Mogą mieć różny zasięg działania - regionalny, branżowy, ogólnopolski lub międzynarodowy, w zależności od statutu, regulaminu oraz realnych moż-liwości i potrzeb.

Zgoda obu stron

Arbitraż pozwala na polubowne rozwiązanie większości sporów, potrzebna jest jednak dobra wola przedsiębiorców. Są trzy możliwości: dokonanie zapisu na sąd polubowny w umowie (np. sprzedaży), zawarcie dodatkowej umowy o poddaniu się pod arbitraż w momencie pojawienia się sporu (kompromis) i wprowadzenie klauzuli arbitrażowej do statutu spółki, fundacji, stowarzyszenia. Zapis na sąd polubowny, inaczej klauzula arbitrażowa, to zgoda dokonana jeszcze przed powstaniem sporu na jego rozstrzygnięcie przez sąd polubowny. Najczęściej klauzulę umieszcza się w umowie zawieranej między kontrahentami.

Co w klauzuli

Musi być w niej wskazany przedmiot sporu lub stosunek prawny (umowa itp.), z którego spór wyniknął. Klauzula arbitrażowa dotyczy sporów, które mogą powstać w przyszłości, natomiast klauzula kompromisarska - sporów, które już zaistniały. W zapisie na sąd polubowny strony zgadzają się, aby powstały już spór rozstrzygnął określony sąd arbitrażowy. Zapis jest podstawowym warunkiem niezbędnym do tego, by sprawą mógł zająć się sąd polubowny i musi być sporządzony w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Jeśli dojdzie do rozprawy bez takiego zapisu, wyrok może być uchylony. W zapisie należy też wskazać stały sąd polubowny albo powołać niestały sąd (czyli wskazać arbitrów lub sposób ich powołania) oraz wymienić miejsce rozprawy. Sądy polubowne mogą odbywać posiedzenia w dowolnym miejscu, a arbitrami w nich mogą być osoby fizyczne.

Klauzula arbitrażowa ma zwykle krótką formę. Może wyglądać na przykład tak: "Wszelkie spory, wynikające z niniejszej umowy lub powstające w związku z nią, będą rozstrzygane przez (nazwa stałego sądu polubownego z podaniem jego siedziby) stosownie do regulaminu tego Sądu". Można dodać: "obowiązującego w dacie wniesienia pozwu". Klauzula może zawierać dodatkowe postanowienia - liczbę arbitrów, miejsce postępowania, język itd.

Uznanie wyroku

Wyroki sądu polubownego jak również ugody zawarte przed tym sądem mają moc wiążącą, pod warunkiem, że zostaną uznane przez sąd państwowy albo sąd ten stwierdzi ich wykonalność. Uznanie bądź wykonalność stwierdza sąd państwowy, który byłby właściwy do rozpoznania sprawy, gdyby nie było zapisu na sąd polubowny. Zwykle trwa to do kilkunastu dni.

Sąd powszechny w zasadzie nie może uchylić wyroku sądu arbitrażowego. Stronom sporu przysługuje skarga o uchylenie wyroku jedynie z powodów formalnych, np.: braku lub wad zapisu na sąd polubowny, rozstrzygnięcia w sprawach nieobjętych zapisem, pozbawienia strony możności obrony jej praw, nieprawidłowego powołania składu, wydania innego wyroku w tej samej sprawie wcześniej, jego sprzeczności z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP. Sąd wyrok uchyla lub skargę oddala, ale nie rozstrzyga ponownie sprawy za sąd polubowny. Do ponownego rozpoznania sprawy po uchyleniu wyroku niezbędny jest nowy wniosek strony.

Rozprawa na luzie

Sąd polubowny nie jest związany przepisami o postępowaniu przed sądem państwowym. Strony sporu mają wpływ na wiele elementów postępowania. Mogą wybrać: konkretny sąd polubowny, skład arbitrów, sposób ich powołania, miejsce i czas postępowania, zasady rozstrzygania sporu, a nawet określić liczbę instancji postępowania, jeśli nie chcą poprzestać na jednej. Sama rozprawa też wygląda inaczej. Strony siedzą wygodnie i składają wyjaśnienia na siedząco. Miejscem rozprawy jest sala wybranej izby handlowej, a pełnomocnicy nie muszą być w togach.

Koszty sprawy

Decydując się na rozpoznanie sprawy przez sąd, należy oczywiście liczyć się z kosztami postępowania. Istnieją trzy rodzaje opłat: rejestracyjna, arbitrażowa i mediacyjna. Zasadnicza opłata rejestracyjna wynosi 2 tys. zł, ale taryfikator przewiduje wyjątki. Gdy wartość przedmiotu sporu nie przekracza 10 tys. zł, opłata wynosi 500 zł, a w sprawach o naruszenie prawa powstałych w następstwie rejestracji nazwy domeny internetowej pl tylko 200 zł). Opłata arbitrażowa jest uzależniona od wartości przedmiotu sporu - np. gdy wartość przedmiotu sporu to mniej niż 40 tys. zł, opłata jest zryczałtowana i wynosi 3 tys. zł, natomiast w sporach od 40 do 100 tys. zł pobierana jest opłata w wysokości 3 tys. od pierwszych 40 tys. zł, a od nadwyż-ki ponad tę kwotę - 8 proc. Każdy stały sąd polubowny ma własny system opłat. W mniejszych sądach koszt postępowania to od 3 do 7 proc. wartości przedmiotu sporu.