Carskie zachcianki, czyli historia jaj Fabergé

Jak powstały? Otóż w 1886 roku car Aleksander III nakazał swojemu nadwornemu złotnikowi i jubilerowi Peterowi Fabergé, aby ten wziął bryłkę złota wielkości 6,5 cm, nadał jej kształt jajka, pokrył je białą emalią, ozdobił należycie, a w środku umieścił coś, co uraduje jego władczynię, a ukochaną żonę cara. Aleksander III z okazji świąt wielkanocnych chciał obdarować swoją żonę, caryce Marię Fiodorownę, jakimś drobiazgiem. W ten oto sposób powstało pierwsze wielkanocne jajo sławnego złotnika Petera Carla Fabergé (1846-1920, właściwe nazwisko Carl Gustawowicz Fabergé), dar cara dla carycy. To cudeńko zachwyciło wszystkich. Nie były to jednak zwykłe jajka, gdyż każde kryło w środku jakąś niespodziankę. W tym, zrobionym dla carycy, po jego otworzeniu wewnątrz złotego żółtka siedziała złota kura z rubinowymi oczkami. Kurze można było podnieść dziobek, a wtedy ukazywała się diamentowa replika carskiej korony, a na niej zawieszony, misternie wykonany wisiorek z rubinem. To pierwsze jajo dało początek wspaniałej kolekcji jaj, zwanych jajkami Fabergé.

Po śmierci Aleksandra III, jego syn, Mikołaj II, kontynuował tradycje zamawiania jednego jajka na Wielkanoc. W środku każdego kryła się oczywiście niespodzianka, która aż do momentu otworzenia podarunku była objęta ścisłą tajemnicą. I tak w 1897 roku, już car Mikołaj II, podarował carycy Aleksandrze Fiodorownie jajo koronacyjne. Było to złote jajko, pokryte żółtą emalią, z motywami wziętymi ze stroju koronacyjnego carycy z poprzedniego roku. Po otwarciu, ze jego środka można było wyjąć złoty model karocy koronacyjnej. Wierną miniaturę pojazdu wykonał, pod okiem mistrza, Michaił Pierchin. Rok później Mikołaj II podarował carycy Aleksandrze kolejne jajo konwaliowe. Jest przepiękne, emaliowane, otoczone liśćmi konwalii, a na nim złote szypułki, z których zwisają kwiaty konwalii zrobione z pereł. Na czubku jajka, dopiero po naciśnięciu odpowiedniej perełki, pojawiały się portreciki cara i córek – Tatiany oraz Olgi.

Fabergé wymyślając kolejne jajka inspirował się wydarzeniami historycznymi. Zdobił swoje dzieła sztuki, między innymi miniaturami wiejskiej rezydencji cara, postacią Piotra Wielkiego na koniu itp. Do jednych z najwspanialszych należy jajo Azow, pokryte zieloną emalią, z miniaturą wspaniałego żaglowca w środku. Dzięki pomysłowości twórcy, jaja Fabergé zyskały taką sławę, że w 1990 roku wystawiono je na Wystawie Światowej w Paryżu.

Pracownia Fabergé czynna była do 1917 roku, kiedy to rozpętała się rewolucyjna zawierucha. Złotnikowi na szczęście udało się uciec i znalazł schronienie w Szwajcarii, gdzie zmarł w 1920 roku. W czasie rosyjskiej rewolucji dobra carskiej rodziny (w tym wyroby Fabergé) zostały przejęte przez nową władzę ludową. Losy tych niepowtarzalnych dzieł sztuki są tak samo burzliwe i tragiczne jak ostatnie dni dynastii Romanowów. Ponieważ rodzina carska spokrewniona była z większością rodów Europy po wybuchu Rewolucji Październikowej krewni starali się pomóc w ewakuacji majątku oraz członków carskiej rodziny. Wiele z nich jednak zaginęło, zostało skradzionych i sprzedanych za granicę. Część wciąż znajduje się w rosyjskich muzeach.

Złotnik wykonał w sumie 57 różnych jaj jubilerskich dla kolejnych carów i wielmożów. Do dziś zachowało się 47 jaj, które znajdują się w różnych muzeach i prywatnych kolekcjach na całym świecie. Te jubilerskie cudeńka obecnie na aukcjach osiągają niebotyczne ceny. Jedno z jaj z kolekcji sprzedano na aukcji w 1985 roku za 1,76 mln dolarów. Natomiast najdroższe jajo – Zima, sprzedane zostało przez Dom Aukcyjny Christie's za 6,6 miliona funtów w kwietniu 2002 roku. Ostatnio w październiku 2007 roku gratką dla miłośników biżuterii było wystawienie na aukcji również w Domu Aukcyjnym Christie's w Londynie różowego jajka słynnego złotnika carów. Egzemplarz ten nigdy wcześniej nie był pokazywany. Jako prawdziwy skarb, znawcy wycenili jego wartość na co najmniej 18 milionów dolarów. Różowe jajo zostało wykonane w 1902 roku na zlecenie rodziny Rothschildów, jednej z najbogatszych rodzin na świecie. Złote zdobienia, które aż emanują blaskiem to tylko jeden ze skarbów jaja. Ta błyskotka jest również zegarem, kryje wewnątrz skomplikowany i działający do dziś mechanizm. Regularnie co godzinę z wnętrza jaja wychyla się kogut, aby zamachać swymi zdobionymi diamentami skrzydłami. Na świecie są jeszcze tylko dwa jaja Fabergé, które są równocześnie zegarami i mają mechanizm. Ten dodatkowo jeszcze „śpiewa".

Jak widać w ostatnich czasach carskie jajka znowu są bardzo modne. Powstało więc wiele współczesnych wersji. Jednym z bardziej znanych jest tzw. jajo pokoju, wykonane specjalnie dla Michaiła Gorbaczowa w 1991 roku. Do najciekawszych, współcześnie wykonanych należy też jajko milenijne z 2000 roku oraz jedno z ostatnich, znane pod nazwą Fazy Księżyca.

Jaja Fabergé z tzw. kolekcji Imperial Eggs:
1. Hen Egg (1885) – jedno z pierwszych wykonanych dla cara Aleksandra III jaj wielkanocnych. Był to prezent dla żony cara Marii Fiodorownej. Obecnie znajduje się w The Forbes Magazine Collection – Nowy Jork
2. Lapis lazuli Egg (1886) – prezent Alexandra III dla carycy Marii Fiodorownej. Obecnie w The Cleveland Museum of Art, The India Early Minshall Collection
3. Hen egg with Sapphire Pendant (1886) – zaginione
4. Blue Serpent Clock Egg (1887) – prezent Alexandra III dla carycy Marii Fiodorownej. Obecnie w Prince Rainier III of Monaco Collection
5. Cherub egg with Chariot Egg (1888) – zaginione
6. Nécessaire Egg (1889) – prezent Alexandra III dla carycy Marii Fiodorownej – zaginione
7. Rabbit Egg (ok. 1890) – prezent Alexandra III dla carycy Marii Fiodorownej. Obecnie w prywatnej kolekcji
8. Resurrection Egg (ok. 1885-1890) – prezent Alexandra III dla carycy Marii Fiodorownej.
9. Danish Palaces Egg (ok. 1885-1890) – prezent Mikołaja II dla matki Marii Fiodorowej. Obecnie w The Matilda Geddings Gray Foundation Collection at The New Orleans Museum of Art
10. Memory of Azov Egg (1891) – prezent Alexandra III dla carycy Marii Fiodorownej. Obecnie w Muzeum na Kremlu, Moskwa
11. Diamond Trellis Egg (1892) – Obecnie w prywatnej kolekcji
12. Caucasus Egg (1893) – Obecnie w New Orleans Museum of Art – Gray Collection
13. Renaissance Egg (1894) – prezent cesarzowej Marii Fiodorownej dla męża cara Aleksandra III. Obecnie w The Forbes Magazine Collection, Nowy Jork
14. Twelve Monogram Egg (1895) – prezent Alexandra III dla carycy Marii Fiodorownej. Obecnie w Feodorovna Hillwood Museum, Waszyngton
15. Rosebud Egg (1895) – prezent cara Mikołaja II dla żony carycy Aleksandry. Obecnie w The Forbes Magazine Collection, Nowy Jork
16. Windflower (Spring Flowers) Egg (ok. 1896) – Obecnie w The Forbes Magazine Collection, Nowy Jork
17. Revolving Miniatures (lub Rock Crystal) Egg (1896) – prezent cara Mikołaja II dla żony carycy Aleksandry. Obecnie w Virginia Museum of Fine Arts, Richmond – Pratt Collection
18. Alexander III Memorial Egg (1896) – prezent Mikołaja II dla matki Marii Fiodorownej – zaginione
19. Coronation Egg (1897) – prezent cara Mikołaja II dla żony carycy Aleksandry. Obecnie w The Forbes Magazine Collection, Nowy Jork
20. Gold Pelican Egg (1897) – prezent Mikołaja II dla matki Marii Fiodorownej. Obecnie w Virginia Museum of Art, Richmond – Pratt
21. Lilies of the valley Egg (1898) – prezent Mikołaja II dla matki Marii Fiodorownej. Obecnie w The Forbes Magazine Collection, Nowy Jork
22. Mauve Enamel Egg (1898) – zaginione
23. Madonna lily (inna nazwa – Bouquet of Lilies Clock) Egg (1899) – prezent cara Mikołaja II dla żony carycy Aleksandry. Obecnie w Muzeum na Kremlu, Moskwa
24. Pansy Egg (1899) – prezent Mikołaja II dla matki Marii Fiodorownej. Obecnie w prywatnej kolekcji
25. Cuckoo Egg (1900) – prezent Mikołaja II dla matki Marii Fiodorownej. Obecnie w The Forbes Magazine Collection, Nowy Jork
26. Trans-Siberian Railway Egg (1900) – prezent cara Mikołaja II dla żony carycy Aleksandry. Obecnie w Muzeum na Kremlu, Moskwa
27. Gatchina Palace Egg (1901) – prezent Mikołaja II dla matki Marii Fiodorownej. Obecnie w Walters Art Gallery – Baltimore
28. Basket of Wildflowers Egg (1901) – prezent cara Mikołaja II dla żony carycy Aleksandry. Obecnie w Queen Elizabeth II Collection
29. Clover Egg (1902) – prezent cara Mikołaja II dla żony carycy Aleksandry. Obecnie w Muzeum na Kremlu, Moskwa
30. Empire Nephrite Egg (1902) – zaginione
31. Peter the Great Egg (1903) – prezent cara Mikołaja II dla żony carycy Aleksandry. Obecnie w Virginia Museum of Fine Arts, Richmond – Lillian Pratt Collection
32. Danish Jubilee Egg (1903) – prezent Mikołaja II dla matki Marii Fiodorownej – zaginione
33. Chanticleer Egg (1903) – prezent Alexandra III dla carycy Marii Fiodorownej. Obecnie w The Forbes Magazine Collection, Nowy Jork
34. Alexandra Egg? (1904) – istnieją przypuszczenia, że taki egzemplarz powstał
35. Maria Egg? (1905) – istnieją przypuszczenia, że taki egzemplarz powstał
36. Moscow Kremlin Egg (1906) – prezent cara Mikołaja II dla żony carycy Aleksandry. Obecnie w Muzeum na Kremlu, Moskwa
37. Swan Egg (1906) – prezent Mikołaja II dla matki Marii Fiodorownej. Obecnie w Edouard & Maurice Sandoz Foundation – Szwajcaria
38. Rose Trellis Egg (1907) – prezent cara Mikołaja II dla żony carycy Aleksandry. Obecnie w Walters Art Gallery – Baltimore, Maryland
39. Cradle with Garlands (1907) – prezent Mikołaja II dla matki Marii Fiodorownej. Obecnie w prywatnej kolekcji
40. Alexander Palace Egg (1908) – prezent cara Mikołaja II dla żony carycy Aleksandry. Obecnie w Muzeum na Kremlu, Moskwa
41. Peacock Egg (1908) – prezent Mikołaja II dla matki Marii Fiodorownej. Obecnie w Edouard & Maurice Sandoz Foundation – Szwajcaria
42. The Standart Yacht Egg (1909) — prezent cara Mikołaja II dla żony carycy Aleksandry. Obecnie w Muzeum na Kremlu, Moskwa
43. Alexander II Commemorative Egg (1909) – zaginione
44. Alexander III Egg (1910) prezent Mikołaja II dla matki Marii Fiodorownej. Obecnie w Muzeum na Kremlu, Moskwa
45. Colonnade Egg (1910) – prezent cara Mikołaja II dla żony carycy Aleksandry. Obecnie w Queen Elizabeth II Collection
46. Fifteenth anniversary Egg (1911) – prezent cara Mikołaja II dla żony carycy Aleksandry. Obecnie w The Forbes Magazine Collection, Nowy Jork
47. Orange Tree (lub By Tree) Egg (1911) – prezent Mikołaja II dla matki Marii Fiodorownej. Obecnie w The Forbes Magazine Collection – Nowy Jork
48. Napoleon Egg (1912) – prezent Mikołaja II dla matki Marii Fiodorownej. Obecnie w New Orleans Museum of Art – Gray Collection
49. Czarevich Egg (1912) – prezent cara Mikołaja II dla żony carycy Aleksandry. Obecnie w Virginia Museum of Fine Arts, Richmond – Pratt Collection
50. Winter Egg (1913) – prezent Mikołaja II dla matki Marii Fiodorownej. Obecnie w Forbes Collection – USA
51. Romanov Tercentenary Egg (1913) – prezent cara Mikołaja II dla żony carycy Aleksandry. Obecnie w Muzeum na Kremlu, Moskwa
52. Catherine the Great (lub Grisaille, lub Cameo) Egg (1914) – prezent Mikołaja II dla matki Marii Fiodorownej. Obecnie w Feodorovna Hillwood Museum, Waszyngton
53. Mosaic Egg (1914) – prezent cara Mikołaja II dla żony carycy Aleksandry. Obecnie w Queen Elizabeth II Collection
54. Red Cross Egg (1915) – prezent cara Mikołaja II dla żony carycy Aleksandry. Obecnie w Cleveland Museum of Art – Minshall Collection
55. Red Cross Egg with Imperial Portraits (1915) – prezent Mikołaja II dla matki Marii Fiodorownej. Obecnie w Virginia Museum of Fine Arts, Richmond – Pratt Collection
56. Steel Military Egg (1916) – prezent cara Mikołaja II dla żony carycy Aleksandry. Obecnie w Muzeum na Kremlu, Moskwa
57. Order of Saint George Egg (1916) – prezent Mikołaja II dla matki Marii Fiodorownej. Obecnie w The Forbes Magazine Collection, Nowy Jork

Inne jaja warsztatu Fabergé (poza kolekcją Imperial Egg):
01. The Pine Cone Egg (1900) – kolekcja prywatna
02. The Nobel Ice Egg – wyrób dla rodziny Nobla. Obecnie w The Forbes Magazine Collection, Nowy Jork
03. The Duchess of Marlborough Egg (1902) – wyrób dla rodziny Vanderbilt. Obecnie w prywatnej kolekcji
04. Apple Blossom Egg (1901)