PRZEWODNIK FINANSOWY III. JEDNA INSTYTUCJA TRZY WAŻNE FUNKCJE

Decydują i doradzają

Organami naszego banku centralnego są Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP. Prezes NBP (obecnie tę funkcję pełni prof. Marek Belka) jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta, a jego kadencja trwa 6 lat. Prezes NBP stoi na czele Rady Polityki Pieniężnej i Zarządu NBP. Zasiada również w Komitecie Stabilności Finansowej, obok Ministra Finansów, Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego i Prezesa Bankowego Funduszu Gwarancyjnego.

Od niedawna Prezes NBP przewodzi Komitetowi, gdy jego obrady dotyczą stabilności systemu finansowego w Polsce. Rada Polityki Pieniężnej ma za zadanie ustalanie wysokości stóp procentowych (czyli ceny, za którą NBP pożycza pieniądze bankom i przyjmuje od nich depozyty) czy wysokości rezerw obowiązkowych, które banki muszą trzymać na swoich rachunkach w NBP. Zarząd NBP dba o to, by poziom stóp procentowych ustalanych przez RPP miał przełożenie na stopy rynkowe. Ponadto w szczególnych przypadkach może podjąć decyzje o interwencjach walutowych.

Ceny pod kontrola

Podstawowym zadaniem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen i wartości pieniądza. Rada Polityki Pieniężnej dba o to, by inflacja utrzymała się na poziomie 2,5 proc. (+/- 1 punkt procentowy). W tym celu RPP ustala poziom stóp procentowych NBP, po których banki komercyjne, czyli „zwykłe" banki, w razie potrzeby mogą zaciągnąć u niego kredyt lub złożyć depozyt. Stopy te stanowią odniesienie dla rynkowych stóp procentowych, a w konsekwencji – także dla oprocentowania kredytów i depozytów w „zwykłych" bankach. NBP dba o to za pomocą operacji otwartego rynku oraz systemu rezerwy obowiązkowej, który polega na utrzymywaniu części depozytów na rachunku w NBP. Ułatwia on rozliczenia między bankami, dzięki czemu rynkowe stopy procentowe są mniej zmienne. Podwyższenie stóp procentowych NBP oddziałuje w kierunku wyższego oprocentowania kredytów i depozytów.

Wówczas przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe zaciągają mniej kredytów, lecz lokowanie pieniędzy w bankach staje się bardziej atrakcyjne. Gospodarstwa domowe i firmy mniej konsumują i inwestują. Powoduje to konieczność dostosowania cen w gospodarce. Obniża się tempo ich wzrostu, czyli inflacja. W przypadku obniżek stóp procentowych NBP jest dokładnie odwrotnie – oddziałują one w kierunku wyższej inflacji.

Bank nad bankami

NBP udziela bankom komercyjnym kredytów i gromadzi od nich depozyty. Jeśli banki komercyjne mają nadwyżki finansowe, to mogą je zainwestować w bony pieniężne emitowane przez NBP. Bony te zapadają zazwyczaj w ciągu siedmiu dni. Oprocentowane są one po stopie referencyjnej NBP. Banki mogą ulokować środki również na jednodniowym depozycie w banku centralnym, oprocentowanym po stopie depozytowej NBP. Stanowi ona dolne ograniczenie dla jednodniowych stóp procentowych na rynku międzybankowym. NBP może też udzielić bankom komercyjnym kredytu „ostatniej instancji", na jeden dzień, oprocentowanego po stopie lombardowej. Dzieje się tak wtedy, gdy bank nie może uzyskać takiego kredytu na rynku międzybankowym. Stąd stopa lombardowa stanowi górne ograniczenie dla jednodniowych stóp procentowych na rynku międzybankowym.

Poza tym jej czterokrotność stanowi górne ograniczenie dla oprocentowania kredytów konsumpcyjnych udzielanych przez banki komercyjne. Ponadto NBP zarządza systemem rozliczeń pieniężnych, czyli przepływem ich między bankami. To od decyzji NBP zależą warunki, na których na co dzień dokonujemy transakcji z naszym bankiem.

Bank emisyjny: NBP pilnuje, ile pieniędzy trafią do obrotu

Za fizyczne wykonanie pieniędzy odpowiadają mennice (tam bije się monety) oraz Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych (ma uprawnienia do drukowania banknotów), ale ich wyłącznym emitentem (czyli jedyną instytucją odpowiedzialną za wprowadzenie ich do obrotu i kontrolującą ich ilość w obiegu) jest właśnie bank centralny. Te pieniądze trafiają potem do banków komercyjnych, czyli tych, których klientami jesteśmy. To, ile pieniędzy powinno zostać wyemitowanych, NBP szacuje na podstawie danych z banków komercyjnych.

Bank państwa

NBP ma jeszcze jedną funkcję – jest bankiem państwa. Podstawowym zadaniem takiego banku jest zarządzanie pieniędzmi państwa. Bank centralny prowadzi rachunki instytucji państwowych. Oprócz tego, NBP gromadzi, utrzymuje i zarządza rezerwami walutowymi, dbając w ten sposób o bezpieczeństwo finansowe państwa i stabilność złotego.

Bankowość centralna w Polsce ma długą historię

Dzieje naszego banku centralnego sięgają początków XIX wieku – w 1828 roku powstał Bank Polski. W tamtych czasach takie banki zakładano w większości ówczesnych europejskich państw. Ale pomysły, by powstał polski bank centralny kiełkowały juz za czasów I Rzeczpospolitej, w dobie Sejmu Czteroletniego. Obecnie działający Narodowy Bank Polski powstał tuz po II wojnie światowej w 1945 roku. Zastąpił tym samym funkcjonujący wcześniej Bank Polski Spółkę Akcyjna. Oczywiście, ze względu na inny ustrój, do momentu uchwalenia nowego prawa w 1997 roku działał na innych zasadach. W czasach PRL był instytucja pracująca pod nadzorem Ministerstwa Skarbu i działał podobnie jak zwykłe banki. Co więcej, na rynku wielu usług finansowych był monopolista. Działalność
NBP obecnie wygląda podobnie jak innych banków centralnych np. w krajach Unii Europejskiej. Jego zadania i uprawnienia zapisane są w Konstytucji RP i ustawie o Narodowym Banku Polskim.

STOPA PROCENTOWA CZYLI ILE KOSZTUJĄ PIENIĄDZE

Jednym z podstawowych i najważniejszych zadań NBP, jest monitorowanie i kształtowanie stóp procentowych. Za ustalanie ich poziomu odpowiada Rada Polityki Pieniężnej. Stopa procentowa to cena, którą płaci się z a pożyczanie pieniędzy. Im jest wyższa, tym droższy będzie np. nasz kredyt, ale możemy też więcej zarobić inwestując nasze środki w lokaty. Wysokość stóp procentowych przekłada się więc bezpośrednio na zawartość naszego portfela. Kontrolę stóp procentowych prowadzi się wyznaczając ich dolną lub górną granicę oraz określając poziom, blisko którego mają się one kształtować. Zadaniem NBP jest takie ustalanie swoich stóp procentowych, by były one na „optymalnym" poziomie, bowiem wahnięcia w każdą ze stron bywają niebezpieczne dla stabilności gospodarki.

Pomoc w zrozumieniu ekonomii

Narodowy Bank Polski wspiera edukacje ekonomiczna Polaków. W tym celu publikuje wiele materiałów, dzięki którym łatwiej nam sie odnaleźć w meandrach ekonomii i finansów. Wspiera również akcje informacyjne i edukacyjne w środkach masowego przekazu oraz działania podejmowane przez inne instytucje i organizacje. Na pewno warto zaglądać na stronę internetowa www.nbp.pl, poznaj.nbp.pl oraz Portal Edukacji Ekonomicznej nbportal.pl. Znajdziemy tam wiele ciekawych informacji, które pomogą nam zrozumieć, jak kształtowana jest polityka monetarna kraju albo działają banki. Zanim zdecydujemy sie na podpisanie umowy np. kredytu warto tez zajrzeć na portal zanimpodpiszesz.pl, również tworzony przez NBP. Znajdziemy tam vademecum praw konsumenta oraz porady, na co zwrócić uwagę czytając teksty umów.

MASZ PYTANIA DOTYCZĄCE TEMATU, NAPISZ: Super Express" ul. Dęblińska 6 04-187 Warszawa z dopiskiem Przewodnik Finansowy III lub e-mail: [email protected]