Osobą niewypłacalną jest ktoś, kto nie ma pieniędzy na spłatę swoich zobowiązań: kredytów i pożyczek, które zaciągnął. Upadłość konsumencka to postępowanie sądowe przeznaczone właśnie dla osób niewypłacalnych, bez względu na to, czy chodzi o duże, czy mniejsze zobowiązania, a także bez względu na to, jak długo dłużnik się z nich nie wywiązywał. Ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest równoznaczne z umorzeniem długów w całości lub części, bądź z ich spłatą.
Konsumentem jest osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej. Jeśli na jej barkach spoczywają zobowiązania, którym nie jest w stanie sprostać, może złożyć do sądu wniosek o upadłość konsumencką. Postępowanie upadłościowe wobec konsumentów prowadzi się w taki sposób, aby umożliwić umorzenie zobowiązań, a dopiero w dalszej kolejności, o ile to możliwe i w jak największym stopniu, zaspokoić roszczenia wierzycieli. Oddłużenie konsumenta jest więc prymatem ustawodawcy. W tym celu wyłącza się np. wobec konsumentów stosowanie niektórych przepisów z części ogólnej prawa upadłościowego. Nie oddala się więc wniosku o upadłość z powodu tzw. „ubóstwa masy” (czyli dlatego, że dłużnik nie ma żadnego majątku) i odstępuje się od obowiązku dochowania terminu na złożenie wniosku.
Kto może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości?
Z ustawy Prawo upadłościowe, a konkretnie z części jej przepisów regulujących postępowanie upadłościowe wobec konsumentów, korzystają osoby niewypłacalne, w tym duża liczba byłych przedsiębiorców. Wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć jedynie ten, kto jest niewypłacalny. Niewypłacalnym zaś jest taki dłużnik, który utracił zdolność do wykonywania swoich zobowiązań finansowych, które są wymagalne. Niewypłacalność to skutek różnych życiowych sytuacji. Można np. nie mieć środków na to aby spłacać zadłużenie, można mieć majątek na tyle mały, że nie pozwala zaspokoić wierzycieli.
Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może złożyć wyłącznie osoba fizyczna, która w chwili składania wniosku nie prowadzi działalności gospodarczej. Czy prowadziła taką działalność i kiedy ją zakończyła, nie jest ważne. Po złożeniu wniosku rusza postępowanie upadłościowe, które ma trzy etapy.
Pierwszy etap: postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości
Trwa od złożenia wniosku do wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości bądź postanowienia o jego oddaleniu. Na tym etapie sąd bada sytuację majątkową dłużnika i okoliczności, które doprowadziły go do niewypłacalności. Przedmiotem zainteresowania sądu są takie przesłanki negatywne, jak umyślne doprowadzenie do niewypłacalności czy doprowadzenie do niej na skutek rażącego niedbalstwa. Ważne jest też np. czy dłużnik świadomie nie pogarszał swojej sytuacji finansowej przez celowe rozwiązanie umowy o pracę, zrzeczenie się spadku lub darowizny, czy umarzanie wierzytelności swoim dłużnikom.
Drugi etap: właściwe postępowanie upadłościowe
Trwa od chwili wydania przez sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Od momentu wydania tego postanowienia przez sąd, dłużnik traci zarząd nad swoim majątkiem, wydaje go syndykowi i nie może podejmować żadnych rozporządzeń finansowych przekraczających zakres zwykłego zarządu. Zwykły zarząd to np. załatwianie spraw związanych z normalną eksploatacją rzeczy, pobieranie pożytków i dochodów. Z chwilą ogłoszenia upadłości majątek dłużnika staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli tego dłużnika. Poza tym wszelkie postępowania sądowe, administracyjne lub sądowo-administracyjne dotyczące masy upadłości ulegają zawieszeniu. Podobnie jak postępowania egzekucyjne skierowane do majątku wchodzącego w skład masy upadłości, wszczęte przed dniem ogłoszenia upadłości. Zadaniem syndyka na tym etapie jest likwidacja składników majątku upadłego oraz pokrycie kosztów postępowania i proporcjonalne zaspokojenie wierzycieli z uzyskanych środków.
Trzeci etap, bez udziału syndyka: wykonywanie planu spłaty wierzycieli
Rozpoczyna się z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o ustaleniu planu spłaty wierzycieli. Upadły odzyskuje zarząd nad swoim majątkiem, jednak nie może dokonywać czynności prawnych, które mogłyby pogorszyć jego zdolność do wykonywania planu. Plan spłaty wierzycieli polega na określeniu przez sąd harmonogramu ich spłacania. Harmonogram ten sąd sporządza nie na podstawie faktycznych zarobków upadłego, ale na podstawie jego aktualnych zdolności zarobkowych. Ustala miesięczne raty, które upadły musi spłacać wierzycielom oraz określa, jaka część zobowiązań upadłego, powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości, zostanie umorzona po wykonaniu planu spłaty zadłużenia. Plan spłaty zadłużenia nie może przekraczać 36 miesięcy, w wyjątkowych przypadkach 54 miesięcy. Po wykonaniu planu spłaty wierzycieli, z mocy prawa umarzane są zobowiązania nieuregulowane w toku postępowania upadłościowego. Wniosek o ogłoszenie upadłości składa się na formularzu dostępnym na stronach Ministerstwa Sprawiedliwości: https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/formularze-wnioskow-w-postepowaniu-upadlosciowym-cd
