Nowy podatek cukrowy. Daniną w napoje z sokiem owocowym

Punkt zapalny numer jeden – podatek od cukru w owocach

Punktem spornym jest wykładnia Ministerstwa Zdrowia. Resort uważa, że cukier naturalnie obecny w owocach, które to owoce dodawane są pod postacią soku do napoju – automatycznie klasyfikuje ten produkt do grupy napojów z wymaganą daniną cukrową. Można rzec, że stawia na podatkowej równi obok kolorowych napojów gazowanych i innych napojów, do których producenci dodają cukier, słodziki i inne substancje słodzące. To może szokować – zważywszy, że po raz kolejny podatek cukrowy pomija kategorie produktowe bezpośrednio związane z rynkiem cukierniczym, a skupia się na napojach, które do tej pory były z niego zwolnione. A chodzi o napoje, do których nie dodaje się cukru, a jego obecność wynika z naturalnych właściwości jakimi cechują się owoce.

Mętne interpretacje fiskusa

Co ciekawe, napoje takie jak woda czy sok, nie podlegają opłacie cukrowej. Z kolei napój składający się z wody i soku (w proporcjach np. 70% soku i 20% wody w składzie, bez dodanego cukru czy substancji słodzących), wg. proponowanych zapisów, już tak. W ocenie urzędników z resortów finansów i zdrowia, odpowiedzialnych za nową konstrukcję podatku cukrowego, opłacie cukrowej powinien podlegać napój będący połączeniem obu składników. Logiczne wnioskowanie z tak przyjętej wykładni każe stwierdzać, że cukier naturalnie obecny w soku przestaje być uważany za naturalny …z chwilą dodania do tego soku wody. Idąc tym kierunkiem, sok i analogiczny sok rozcieńczony wodą, nie jest tym samym sokiem – choćby był wyciśnięty z tych samych owoców.

Preferencja dla słodkich z natury

Ostatnie rozstrzygnięcia prawne są korzystne dla przedstawicieli branży napojowej. W najnowszym orzeczeniu Naczelny Sąd Administracyjny przyznał rację producentom piwa i orzekł, że cukry występujące w napojach naturalnie, np. w związku z fermentacją, nie są objęte opłatą cukrową. Na analogiczne rozstrzygnięcia czekają producenci soków, napojów z owoców i warzyw oraz sadownicy.

Fiskalizacja profilaktyki zdrowotnej – podatek utrąci piramidę 5 porcji owoców i warzyw

Według wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), dzienne, minimalne zapotrzebowanie organizmu na warzywa i owoce powinno wynosić 400 gramów. Najlepiej, by po owoce i warzywa sięgać dobowo w co najmniej 5 porcjach. Jak się mają te rekomendacje do konsumpcji w Polsce? Okazuje się, że według dostępnych danych, średnie spożycie owoców i warzyw jest niższe od tych wytycznych i wynosi około 280 gramów na osobę na dzień[1].   

Owoce pod postacią soków, nektarów i napojów na bazie soku z owoców i warzyw stanowią wygodną alternatywę świadomego żywienia. Jeśli poprzez politykę podatkową jeszcze bardziej ograniczymy ich konsumpcję, wskaźniki te drastycznie się pogorszą. Podatek cukrowy wywinduje ceny nektarów i napojów z sokiem z owoców, co ograniczy ich dostępność dla konsumentów z mniej zasobnym portfelem.  

Co ciekawe, dotychczasowa preferencja (a więc wyłączenie z opłaty cukrowej) dla soków, nektarów i napojów na bazie soku z owoców – zaowocowała wzrostem popytu na te produkty. Producenci podążając za trendem reformulacji swoich wyrobów stawiali na sok z owoców zamiast dosypywać do nich cukier lub dodawać do nich inne substancje słodzące. W ocenie skutków regulacji projektu wprowadzającego opłatę cukrową, Ministerstwo Zdrowia szacowało, że przychody z tej daniny wyniosą ok. 3 mld zł rocznie. Z danych MZ wynika jednak, że takie wpływy udało się osiągnąć dopiero dwa lata po wprowadzeniu podatku cukrowego. W podsumowaniu, resort zwrócił także uwagę, że po opodatkowaniu ponad 60 proc. napojów zmieniło skład, pod względem zawartości cukru (który zmniejszano) lub zawartości soku (który zwiększano). Teoretycznie osiągnięto więc główne cele, jakie legły u podstaw tej opłaty – danina miała „wspierać prozdrowotne wybory konsumentów, ograniczyć spożycie słodkich napojów i motywować producentów do redukcji ilości cukru i substancji słodzących w oferowanych produktach”. Czyżby to niesatysfakcjonujące dla służby zdrowia (Narodowego Funduszu Zdrowia) wpływy do budżetu z tytułu podatku cukrowego przeważyły o próbie poszerzenia opłaty cukrowej o napoje na bazie soku owocowego?

Kolejna próba opodatkowania sadowników i przetwórców owoców i warzyw

Mniejszy popyt to mniejsza produkcja. Negatywne skutki tej spirali spadków odczują szybko sadownicy, od których skupywane są owoce i warzywa. Biorąc pod uwagę wrażliwy charakter upraw, uzależnionych od szeregu innych zmiennych (jak klimat i warunki atmosferyczne, ceny paliw i środków ochrony roślin, koszty pracy etc.) – dodatkowe zmienne w postaci instrumentów fiskalnych, to realne zagrożenie dla wielu gospodarstw. Rentowność typowo rodzinnych, polskich plantacji krzew i drzewek owocowych stanie pod znakiem zapytania.

Wpływ podatku cukrowego można przestudiować na przykładzie upraw czarnej porzeczki. Do 2020 r. obserwowano malejące zapotrzebowanie rynku na ten owoc, także spowodowane mniejszą konsumpcją nektarów i napojów z udziałem czarnej porzeczki. Gdy w 2020 r. wprowadzono daninę cukrową, napoje z sokiem z czarnej porzeczki zostały z niej wyłączone. To spowodowało wzrost ich spożycia, ze względu na niższą cenę nektarów, w porównaniu do innych napojów. Efektem był naturalny wzrost zapotrzebowania na owoce czarnej porzeczki. Polityka fiskalna państwa może oddziaływać zarówno stymulująco, jak i hamująco na rynek. Krajowi plantatorzy, przetwórcy i producenci napojów z polskim rodowodem liczą, że napoje na bazie soku z owoców oraz nektary będą jak dotychczas traktowane priorytetowo i wyłączone spod oddziaływania podatku cukrowego. Czy ostatni wyrok NSA powstrzyma ustawodawcę przed wprowadzaniem przepisów sprzecznych z ratio legis leżących u podstaw pierwotnego charakteru podatku cukrowego?