Prawa seniora w systemie ochrony zdrowia

Spis treści

1. Prawo do leczenia bólu
2. Prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej
3. Opieka geriatryczna
4. Senior w szpitalu
5. Pielęgniarska opieka długoterminowa domowa
6. Problem z opieką nad seniorami
7. Pomoc w opiece nad osobami starszymi

Seniorzy często miewają poczucie wykluczenia z możliwości leczenia ze względu na swój wiek. Potwierdza to Rzecznik Praw Pacjenta na podstawie kierowanych do niego spraw. A przecież do opieki medycznej i leczenia takie samo prawo mają wszyscy pacjenci. Jeśli następuje jakieś ograniczenie dostępu do świadczeń zdrowotnych, to tylko z przyczyn medycznych, np. istniejących przeciwskazań. Lekarz ma obowiązek szukania metody leczenia odpowiedniej do stanu zdrowia pacjenta. Nie może odmówić mu leczenia.

Prawo do leczenia bólu

Ból jest powszechnym problemem zdrowotnym wśród osób starszych. Może być spowodowany wieloma czynnikami, takimi jak choroby przewlekłe, urazy i operacje. Ból może mieć znaczący wpływ na jakość życia seniorów, utrudniając im wykonywanie codziennych czynności i relacje z innymi.

Prawo do leczenia bólu jest prawem człowieka. Każdy ma prawo do skutecznego leczenia bólu, niezależnie od wieku, stanu zdrowia czy statusu ekonomicznego.

W Polsce prawo do leczenia bólu jest zagwarantowane przez ustawę o prawach pacjenta. Ustawa ta stanowi, że pacjent ma prawo do leczenia bólu w sposób skuteczny i bezpieczny. W ustawie znalazł się zapis, mówiący że podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych zobowiązany jest do podejmowania działań, dzięki którym określi jaki jest stopień natężenia bólu, do leczenia tego bólu oraz do monitorowania skuteczności leczenia. To znaczy, że musi sprawdzać, czy leczenie bólu jakie zastosował przynosi skutek. W przypadku osób starszych prawo to jest szczególnie ważne, ponieważ ból może utrudniać im samodzielne funkcjonowanie.

Niestety, nie wszyscy seniorzy mają dostęp do skutecznego leczenia bólu. Jest to spowodowane wieloma czynnikami, takimi jak:

• brak wiedzy lekarzy o skutecznych metodach leczenia bólu u osób starszych,
• brak dostępu do leków przeciwbólowych,
• stereotypy dotyczące osób starszych,
• obawy przed uzależnieniem od leków przeciwbólowych.

Aby poprawić dostęp seniorów do skutecznego leczenia bólu, konieczne jest podjęcie działań na wielu poziomach, w tym:

• edukacja lekarzy na temat skutecznych metod leczenia bólu u osób starszych,
• poprawa dostępu do leków przeciwbólowych,
• przełamywanie stereotypów dotyczących osób starszych,
• zmniejszanie obaw przed uzależnieniem od leków przeciwbólowych.

Dzięki podjęciu tych działań możemy zapewnić seniorom godne życie, wolne od bólu.

Jeśli Ty lub ktoś, kogo znasz, cierpi na ból, skontaktuj się z lekarzem pierwszego kontaktu. Warto również rozważyć konsultację w poradni leczenia bólu. Do poradni leczenia bólu może skierować każdy lekarz, na czele z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej. Takie skierowanie powinien otrzymać pacjent, w przypadku którego występują jakiekolwiek trudności w procesie leczenia bólu, a także pacjent, który po prostu wyraża chęć leczenia w poradni leczenia bólu. Istnieje wiele skutecznych metod leczenia bólu, które mogą poprawić jakość życia seniorów. 

Prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej

Pobyt starszej osoby, szczególnie na oddziale szpitalnym  niejednokrotnie wymaga wsparcia ze strony osób bliskich. Mogą to być np. dzieci, wnuki czy współmałżonek. Osoby te mogą pomagać w codziennej pielęgnacji i wykonywaniu czynności higienicznych. Ponieważ pacjenci zwykle wymagają właśnie takiej dodatkowej opieki pielęgnacyjnej, ustawa zapewnia im ją, wprowadzając prawo pacjenta do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej, która nie polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Członkowie rodziny, czy osoby, które pacjent chciałby widzieć przy sobie w takiej roli, pomagając personelowi w codziennej pielęgnacji pacjenta i czynnościach higienicznych, nie udzielają w ten sposób pacjentowi świadczeń zdrowotnych, ale ich pomoc to właśnie dodatkowa opieka pielęgnacyjna. Zgodnie z przepisami ograniczenie w sprawowanej opiece może nastąpić wyłącznie w przypadku zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjenta. Jeśli żaden z tych przypadków nie zachodzi, bliscy pacjenta mają prawo zajmować się nim na oddziale szpitalnym, pomagając w jego codziennej pielęgnacji.  

Opieka geriatryczna

Tego rodzaju opieka, w związku ze starzeniem się naszego społeczeństwa, powinna być ciągle poszerzana i wzmacniana, trzeba budować nowe ośrodki geriatryczne mające na celu zapewnienie seniorom właściwej opieki oraz zdiagnozowania podstawowych potrzeb zdrowotnych, rodzaju leczenia, farmakoterapii oraz leczenia wspomagającego w oparciu o ocenę stanu zdrowia osoby wchodzącej w wiek senioralny.  Istniejące w Polsce oddziały i poradnie geriatryczne, aktualnie nie zaspokajają w pełni potrzeb obywateli. W szczególności ich potencjał pomniejsza brak kadry lekarskiej, przez co nie mogą funkcjonować tak, jak by mogły.

W poszczególnych rejonach naszego kraju dostęp do środków geriatrycznych nie jest równomierny, co bardzo utrudnia leczenie i opiekę tam, gdzie przystępność ta jest niewystarczająca. Ponadto, co jest coraz silniej odczuwalną bolączką, w Polsce nie istnieją oddziały rehabilitacji geriatrycznej. Mamy więc pilne problemy jeśli chodzi o opiekę nad osobami starszymi.

Rzecznik Praw Pacjenta wniósł do Ministra Zdrowia o stworzenie dedykowanych rehabilitacyjnych oddziałów geriatrycznych oraz zaproponował wprowadzenie obowiązku konsultacji geriatrycznej w przypadku hospitalizowania osoby w podeszłym wieku nie na oddziale geriatrycznym, tylko innym.

Polskie Towarzystwo Gerontologiczne od kilku lat postuluje wdrożenie w życie standardów opieki geriatrycznej. Nadal niewdrożone, w Polsce nie działają.

Senior w szpitalu

Pacjent będący pod opieką oddziału szpitalnego, stacjonarnej opieki długoterminowej (ZOL, ZPO) albo stacjonarnej rehabilitacji, powinien mieć zapewnioną m.in opiekę pielęgnacyjną, obejmująca wszystkie procedury będące w katalogu świadczeń pielęgniarki czy fizjoterapeuty zgodnie z istniejącymi zaleceniami lekarskimi i pielęgnacyjnymi. Oddział szpitalny ma obowiązek zapewnić każdemu choremu wszystkie niezbędne w procesie leczenia:

• wyroby medyczne,
• sprzęt rehabilitacyjny,
• konsultacje specjalistyczne.

Bardzo ważne! Każdy oddział szpitalny ma obowiązek zapewnienia leczenia również chorób współistniejących.

Uwaga! Nie można żądać od pacjentów dostarczania leków czy np. środków związanych z nietrzymaniem moczu – o ile ich stosowanie wynika z oceny stanu zdrowia i wskazań lekarzy specjalistów.

Jednak trzeba odróżnić wyroby medyczne (jak np. opatrunki, cewniki jednorazowe czy pieluchomajtki) od środków higienicznych (jak np. kremy, chusteczki). Środki higieniczne pacjenci muszą zapewnić sobie we własnym zakresie.

Recepty na leki, zlecenia na środki do rehabilitacji i ortopedyczne środki pomocnicze są wystawianie i zalecane w dniu wypisania chorego z oddziału szpitalnego.

Pielęgniarska opieka długoterminowa domowa

Jeśli senior np. po wyjściu ze szpitala nadal jest obłożnie chory i potrzebuje specjalistycznej opieki, może skorzystać ze świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych, udzielanych w warunkach domowych. Świadczenia pielęgnacyjne i opiekuńcze mogą być realizowane w: warunkach domowych, warunkach stacjonarnych (np. zakładach). Są one przeznaczone dla osób obłożnie i przewlekle chorych, którzy nie wymagają hospitalizacji, ale ze względu na problemy zdrowotne potrzebują systematycznej i profesjonalnej opieki.

Osoby obłożnie i przewlekle chore przebywające w domu mogą być zakwalifikowani do pielęgniarskiej opieki długoterminowej domowej, jeśli:

• nie są w ostrej fazie choroby psychicznej,
• nie korzystają z usług opiekuńczych dla pacjentów wentylowanych,
• nie korzystają z opieki hospicjum domowego ani stacjonarnego zakładu opiekuńczego,
• dostali mniej lub równo 40 punktów w skali Barthel.

Czym jest skala Barthel? Jest to system pozwalający ocenić stan chorego. Brane są pod uwagę m.in. samodzielność przy wykonywaniu codziennych czynności, typu: przemieszczanie się, kontrolowanie potrzeb fizjologicznych, spożywanie posiłków, ubieranie i rozbieranie się.

Aby uzyskać świadczenia w ramach pielęgniarskiej opieki długoterminowej w domu potrzebne są: 

• skierowanie wystawione przez lekarza (rodzinnego, specjalistę albo prowadzącego z oddziału szpitalnego), który ma umowę z NFZ,
• pisemna zgoda pacjenta,
• kwalifikacja pielęgniarska do objęcia tego typu opieką.

Dokumenty należy złożyć w ośrodku świadczącym pielęgniarską opiekę domową (centra medyczne, centra opieki domowej, centra pielęgnacji Caritas, Niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej oraz Gminne Ośrodki Zdrowia) lub w gabinecie pielęgniarki domowej.

Oceny w skali Barthel dokonuje lekarz i pielęgniarka. Odbywa się to w dniu skierowania pacjenta do objęcia go pielęgniarską opieką długoterminową, jak również pod koniec każdego miesiąca.

Wizyty pielęgniarki odbywają się nie mniej niż 4 razy w tygodniu. Ilość godzin jest jednak ustalana dla każdego pacjenta indywidualnie.

Pielęgniarska opieka długoterminowa domowa jest bezpłatna. Jeśli pacjent uzyska więcej niż 40 punktów w skali Barthel, NFZ zaprzestaje finansowania za kolejny miesiąc kalendarzowy.

Świadczenia w ramach pielęgniarskiej opieki długoterminowej w domu obejmują:

• świadczenia udzielane przez pielęgniarkę,
• świadczenia pielęgnacyjne,
• edukację zdrowotną osoby chorej oraz członków jej rodziny,
• przygotowanie pacjenta i jego rodziny do samoopieki i samopielęgnacji, w tym kształtowanie umiejętności w zakresie radzenia sobie z niesprawnością,
• pomoc w rozwiązywaniu problemów zdrowotnych związanych z samodzielnym funkcjonowaniem w domu,
• pomoc w pozyskiwaniu sprzętu medycznego i rehabilitacyjnego niezbędnego do właściwej pielęgnacji i rehabilitacji w domu.

Problem z opieką nad seniorami

Nie ulega wątpliwości, że dłuższa opieka nad seniorem bywa bardzo męcząca, niekiedy wręcz wykańczająca dla rodziny, która ją sprawuje. Nie wszyscy taką wielomiesięczną opiekę wytrzymują. W związku z tym w czasie świąt oraz wakacji w szpitalach liczba hospitalizowanych seniorów wyraźnie wzrasta: stało się to niechlubną tradycją.

Skoro tak się dzieje, to znaczy, że osoby starsze, chociaż nikt nie ma prawa tego robić, oddawane są do szpitali np. z powodu zbliżającego się okresu świątecznego, z powodów socjalnych czy z jakiejkolwiek innej przyczyny innej niż wymóg opieki medycznej.

Ważne! W szpitalu mogą leżeć tylko ci pacjenci, którzy wymagają opieki medycznej. Decyzja o pozostawieniu chorego w szpitalu należy wyłącznie do lekarza, a nie członków rodziny pacjenta. Pamiętaj, że nie ma czegoś takiego jak hospitalizacja na życzenie rodziny!

Pomoc w opiece nad osobami starszymi

To ośrodki pomocy społecznej zajmują się potrzebami osób starszych. W ramach pomocy społecznej funkcjonują:

• ośrodki wsparcia,
• powiatowe centra pomocy rodzinie,
• domy pomocy społecznej (opieka całodobowa nad osobą starszą),
• domy seniora i domy spokojnej starości.

To wszystko są instytucje podlegające pod lokalny samorząd.

Jeśli potrzebujesz pomocy w opiece nad osobą starsza, a nie wiesz gdzie się zwrócić, zadzwoń na bezpłatną ogólnopolską infolinię Rzecznika Praw Pacjenta, czynną w dni powszednie w godz. 8-20. Pracują na niej eksperci, którzy nie tylko udzielają porad, ale jeśli sytuacja jest uzasadniona, mogą podjąć bezpośrednią interwencję w placówce medycznej. Nr infolinii: 800-190-590.