Umowa o pracę, czyli co się należy etatowcom [Prawo pracy]

Umowa na czas nieokreślony jest najkorzystniejsza dla pracownika. Zapewnia mu więcej praw i przywilejów niż umowy cywilnoprawne – m.in. stałą pensję, ubezpieczenie społeczne, prawo do urlopu, prawo do zasiłku chorobowego oraz naliczanie stażu pracy. Może być przez pracodawcę rozwiązana tylko z uzasadnionych powodów, a jeżeli pracownik jest reprezentowany przez związek zawodowy, po uprzedniej konsultacji z tym związkiem. Rozwiązanie takiej umowy wymaga zachowania okresu wypowiedzenia, a jego długość zależy od stażu pracy u danego pracodawcy.

Najważniejsze cechy umowy o pracę
* Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę jest pracownikiem.
* Pracownik świadczy pracę osobiście.
* Pracownik wykonuje pracę pod kierownictwem pracodawcy oraz w czasie i miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Jest on obowiązany stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy (jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa pracy lub umową o pracę).
*Umowa o pracę to umowa starannego działania.
*Umowa o pracę powinna być zawarta z zachowaniem formy pisemnej.
* Jest zaliczana do stażu pracy
* Zapewnia pracownikowi stałą pensję i ubezpieczenie społeczne
* Daje pracownikowi prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego i zasiłku chorobowego
* Okres wypowiedzenia zależy od stażu pracy u danego pracodawcy.

Co w umowie
Umowę o pracę powinna być zawarta w formie pisemnej. Jeśli była to umowa ustna, pracodawca powinien ci wręczyć jeszcze przed dopuszczeniem go do pracy, nie później niż w dniu rozpoczęcia pracy, pisemne potwierdzenie ustaleń związanych z zawarciem umowy o pracę (zmiana od 1 września 2016 r.). Umowa powinna zawierać takie elementy jak: strony umowy, rodzaj umowy, datę zawarcia oraz warunki pracy i płacy, a w szczególności:
* rodzaj pracy,
* miejsce wykonywania pracy,
* wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia,
* wymiar czasu pracy,
* termin rozpoczęcia pracy.

Masz prawo do urlopu
Urlop wypoczynkowy jest podstawowym uprawnieniem pracowniczym - nie możesz urlopu przekazać innej osobie ani się tego prawa zrzec. Szef ma obowiązek dać ci wolne dni na odpoczynek i zapłacić tak jak za zwykłe dni pracy. Za czas urlopu wypoczynkowego masz prawo do takiego wynagrodzenia, jakie byś otrzymywał, gdybyś w tym czasie pracował.
Urlop wypoczynkowy przysługuje ci tylko wtedy gdy jesteś zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Jeśli pracujesz na podstawie umowy cywilnoprawnej, o dzieło lub zlecenia, nie masz prawa do urlopu wypoczynkowego.
Wymiar urlopu zależy od twojego stażu pracy. Sam decydujesz, jak podzielić przysługujące ci wolne, ale zgodnie z kodeksem pracy jedna część urlopu powinna wynosić co najmniej 14 dni. Możesz też od razu wykorzystać cały urlop wypoczynkowy.
Pracodawca ma obowiązek udzielić ci urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym uzyskałeś do niego prawo, ale bierze pod uwagę plan urlopów pracowniczych.
Może się zdarzyć, że nie wykorzystasz urlopu w danym roku kalendarzowym. Wtedy niewykorzystane dni przechodzą na przyszły rok i z początkiem nowego roku stają się urlopem zaległym. Należy go wykorzystać do 30 września tego roku, na który "przeszedł".Zaległy urlop nie przepada ci jeszcze przez trzy lata. Dopiero później traci go bezpowrotnie.

Kiedy ekwiwalent za urlop
Na pieniądze zamiast urlopu możesz liczyć tylko wtedy, gdy nie masz możliwości skorzystania z urlopu (np. z powodu rozwiązania umowy na czas nieokreślony lub określony, zwolnienia dyscyplinarnego). Szef może jednak nakazać ci wykorzystanie zaległego urlopu.

Pierwszy raz na urlop
Jeśli jest to twoja pierwsza praca w danym roku kalendarzowym, prawo do urlopu wypoczynkowego uzyskujesz z upływem każdego miesiąca pracy. Należy ci się wtedy 1/12 rocznego urlopu.

Ile urlopu przysługuje
To, ile dni w roku możesz odpoczywać na koszt pracodawcy, zależy od twojego stażu pracy. Masz prawo do:
* 20 dni – jeżeli pracowałeś krócej niż 10 lat,
* 26 dni – jeżeli jesteś zatrudniony co najmniej 10 lat.

Uwaga!
Do okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do urlopu i jego wymiar, wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób rozwiązania umowy o pracę.

Nauka do stażu pracy
Do stażu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się okresy nauki w:
* zasadniczej lub innej równorzędnej szkole zawodowej – nie więcej jednak niż 3 lata,
* średniej szkole zawodowej –nie więcej jednak niż 5 lat,
* średniej szkole zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych – 5 lat,
* średniej szkole ogólnokształcącej – 4 lata,
* szkole policealnej – 6 lat,
* szkole wyższej – 8 lat.

Jeżeli jednocześnie uczyłeś się i pracowałeś, do stażu pracy wlicza się albo okres zatrudnienia, albo okres nauki, zależnie od tego, co jest dla ciebie korzystniejsze.

Uwaga! Nie można sumować lat nauki w różnych szkołach.

Jak można rozwiązać umowę o pracę na czas nieokreślony

Wypowiedzenie na piśmie
Wypowiedzenie umowy o pracę powinno być w formie pisemnej i zawierać pouczenie o prawie odwołania do sądu pracy oraz informację o przyczynie wypowiedzenia (przy umowie na czas nieokreślony). Niezachowanie formy pisemnej może stać się podstawą do uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub do przywrócenia pracownika do pracy albo zasądzenia na jego rzecz odszkodowania.
Umowa o pracę na czas nieokreślony uznawana jest za najbardziej pewną, jednak nawet ją można rozwiązać:
* na podstawie porozumienia stron,
* przez oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem),
* przez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia),
Każda ze stron może rozwiązać umowę za wypowiedzeniem (oświadczenie powinno być złożone na piśmie), a jej rozwiązanie następuje z upływem okresu wypowiedzenia. Pracodawca może cię zwolnić z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia.

Uwaga!
Gdy pracodawca wypowiada umowę na czas nieokreślony lub rozwiązuje umowę o pracę bez wypowiedzenia, musi na piśmie podać przyczyny wypowiedzenia oraz poinformować pracownika o jego prawie odwołania się do sądu pracy.

Jaki okres wypowiedzenia
Okres wypowiedzenia zależy od tego, jak długo pracowałeś u danego pracodawcy i wynosi od 2 tygodni do 3 miesięcy.

* 2 tygodnie - jeżeli byłeś zatrudniony krócej niż 6 miesięcy,
* 1 miesiąc - jeżeli byłeś zatrudniony co najmniej 6 miesięcy,
* 3 miesiące - jeżeli byłeś zatrudniony co najmniej 3 lata.
Uwaga!
Te okresy wypowiedzenia przewidziane w kodeksie pracy są okresami minimalnymi i nie mogą zostać skrócone.

Kiedy skrócony okres wypowiedzenia
W określonych sytuacjach pracodawca ma prawo do wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę zawartą na czas nieokreślony. Może skrócić okres trzymiesięcznego wypowiedzenia (ale najwyżej do 1 miesiąca), jeśli jest ono związane z ogłoszeniem upadłości lub likwidacji firmy albo z innych przyczyn niedotyczących pracowników. W takim przypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia.

Odmowa przyjęcia wypowiedzenia
Jeśli próbujesz uchronić się przed rozwiązaniem umowy o pracę i odmawiasz przyjęcia wypowiedzenia, a jest ono sporządzone w sposób prawidłowy, to takie zachowanie nie spowoduje bezskuteczności wypowiedzenia.

Kiedy bez wypowiedzenia
W określonych okolicznościach pracodawca może rozwiązać z tobą umowę o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia (z tzw. skutkiem natychmiastowym). Może do tego dojść z twojej winy pracownika, ale też z przyczyn obiektywnych, niezawinionych przez ciebie – np. z powodu długiej niezdolności do pracy bądź nieobecności pracownika:

* z winy pracownika
- ciężkie naruszenie przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych,
- popełnienie przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem,
- zawiniona przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.(np. zatrudniony jako kierowca stracił prawo jazdy).
Jeśli pracodawca rozwiąże umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika, musi wskazać okoliczności, które świadczą o bezwzględnej winie pracownika, spowodowanej jego złą wolą lub niedbalstwem.
* z przyczyn niezawinionych przez pracownika
- jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa:
- dłużej niż 3 miesiące - gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy,
- dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące - gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową,
- w razie usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy z innych przyczyn niż wymienione wyżej, trwającej dłużej niż 1 miesiąc.

Za porozumieniem stron
Taka forma rozwiązania umowy o pracę ma charakter polubowny i oznacza, że pracodawca oraz pracownik zgodnie wyrażają chęć rozwiązania umowy i wspólnie ustalają termin, w którym się rozstają. Pracodawca nie jest wówczas zobowiązany do zachowania okresu wypowiedzenia (może to nastąpić nawet w tym samym dniu).

Kiedy nie można zwolnić
Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeśli zawarta z nim umowa pozwala pracować mu do tego czasu (np. ma umowę na czas nieokreślony). Pracodawca nie może również wypowiedzieć umowy, gdy pracownik przebywa na urlopie lub w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności (np. zwolnienie lekarskie, urlop macierzyński czy wychowawczy), jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.

Kiedy wypowiedzenie zmieniające
W ramach wypowiedzenia zmieniającego pracodawca może zmienić zarówno warunki pracy (rodzaj i miejsce pracy, stanowisko oraz wymiar i rozkład czasu pracy) jak i płacy albo tylko jeden ze składników umowy np. może obniżyć całą pensję, jeden ze składników, zmienić system wynagradzania czy przesunąć pracownika na inne stanowisko. Natomiast nie może zmienić rodzaju umowy o pracę - np. zamiast umowy na czas nieokreślony zaproponować umowę na czas określony.
Nie wystarczy, jeśli szef poinformuje cię ustnie o nowych warunkach umowy. Żeby wypowiedzenie zmieniające było skuteczne, musi być złożone w formie pisemnej. Poza tym pracodawca ma obowiązek poinformować cię, że jeśli nie odrzucisz zaproponowanych warunków przed upływem połowy okresu wypowiedzenia, to nowa umowa stanie się obowiązująca

Wolne na szukanie pracy
Jeśli to pracodawca dokonał wypowiedzenia, którego okres wynosi przynajmniej 2 tygodnie, pracownikowi przysługuje zwolnienie (z zachowaniem prawa do wynagrodzenia )na poszukiwanie pracy:
* jeśli okres wypowiedzenia wynosi 2 tygodnie lub miesiąc – 2 dni robocze
* jeśli okres wypowiedzenia wynosi 3 miesiące – 3 dni robocze.

Świadectwo pracy
W związku z rozwiązaniem umowy o pracę, pracodawca ma obowiązek wydać ci niezwłocznie ( zmiana od 2016 r.) świadectwo pracy, jeżeli nie zamierza podpisać z nim kolejnej umowy o pracę w ciągu 7 dni od dnia rozwiązania poprzedniej. Wydanie świadectwa pracy nie może być uzależnione od uprzedniego rozliczenia się pracownika z pracodawcą.

Możesz się odwołać
Wybór formy roszczenia zależy od ciebie. Sąd może orzec – stosownie do twego żądania - o bezskuteczności złożonego wypowiedzenia, a jeśli okres wypowiedzenia już minął - o przywróceniu do pracy lub o odszkodowaniu. Odwołanie od wypowiedzenia umowy o pracę wnosi się do sądu pracy w ciągu 21 dni od dnia doręczenia pisma wypowiadającego umowę o pracę.