Wypłata gwarantowana z ZUS i OFE: komu przysługuje i jak ją uzyskać?

Spis treści

1. Czym jest wypłata gwarantowana?
2. Wskazanie osób uposażonych
3. Kto może zostać osobą uposażoną?
4. Zmiana decyzji co do osoby uposażonej
5. Gdy osoba uposażona umrze przed emerytem
6. Wysokość wypłaty gwarantowanej
7. Podatek od wypłaty gwarantowanej
8. Uwaga! Wypłata gwarantowana nie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.
9. Gdy subkonto zostało zamknięte
10. Gdy przyznano emeryturę częściową
11. Gdy emeryt nie dożył pierwszej wypłaty emerytury
12. Wniosek o wypłatę gwarantowaną

Wypłata gwarantowana to jednorazowa wypłata, która przysługuje osobie lub osobom wskazanym przez właściciela subkonta w ZUS OFE po jego śmierci. To właśnie posiadanie subkonta w ZUS OFE jest warunkiem koniecznym do przekazania uposażonej osobie wypłaty gwarantowanej. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, w przypadku śmierci osoby, która pobierała emeryturę z ZUS krócej niż trzy lata, część środków zgromadzonych na jej subkoncie w ZUS OFE przysługuje wskazanym przez nią osobom lub, w przypadku braku takiego wskazania, jej spadkobiercom. Warunkiem koniecznym do skorzystania z tego świadczenia jest fakt, że emerytura była wypłacana na podstawie nowych zasad, tj. z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego, a osoba uprawniona nie pobierała wcześniej emerytury kapitałowej. Przepisy te dotyczą osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku, które miały możliwość przekazywania części składek emerytalnych do Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE).

Czym jest wypłata gwarantowana?

To forma dziedziczenia części pieniędzy, które przy ustalaniu wysokości emerytury znajdowały się na subkoncie ZUS. Chodzi o część składek na ubezpieczenie emerytalne, które w ramach tak zwanego drugiego filaru emerytalnego trafiały do wybranego Otwartego Funduszu Emerytalnego (OFE) lub na subkonto ZUS. Wypłata gwarantowana, to jednorazowa wypłata świadczenia pieniężnego po śmierci emeryta pobierającego emeryturę, jeżeli jego śmierć nastąpiła w okresie trzech lat od miesiąca, od którego po raz pierwszy wypłacono mu świadczenie. Wypłata musi być zgodna z dyspozycją wydaną przez emeryta. Osoba uposażona nabywa prawo do całości albo części wypłaty gwarantowanej, w zależności od wydanej przez niego dyspozycji. Jeżeli emeryt wskazał kilka osób, ale nie oznaczył ich udziału w wypłacie gwarantowanej, ich udziały są równe, dostaną więc takie same kwoty wypłaty gwarantowanej.

Uwaga! Powszechnie panuje błędne przekonanie, że dziedziczenie środków zgromadzonych w ZUS jest możliwe wyłącznie w przypadku, gdy zmarły nie rozpoczął jeszcze pobierania emerytury.

Wskazanie osób uposażonych

Aby móc imiennie wskazać jedną lub kilka osób, jako te, którym po naszej śmierci zostanie przekazana wypłata gwarantowana, trzeba spełnić łącznie następujące warunki:

1. Trzeba nabyć prawo do emerytury z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn albo do dnia poprzedzającego osiągnięcie tego wieku mieć ustalone prawo do okresowej emerytury kapitałowej,
2. Trzeba mieć subkonto w ZUS. Subkonto w ZUS posiadają wszystkie osoby urodzone po 1968 roku oraz te osoby urodzone przed rokiem 1969, które należą do otwartego funduszu emerytalnego (OFE).
3. Należy nie pobierać okresowej emerytury kapitałowej. Okresowa emerytura kapitałowa przysługuje kobietom, które urodziły się po 31 grudnia 1948 roku oraz należą do otwartego funduszu emerytalnego (OFE),ukończyły 60 lat, mają ustalone prawo do emerytury na nowych zasadach, a na subkoncie w ZUS mają zapisaną sumę środków, która jest równa lub wyższa od 20-krotności dodatku pielęgnacyjnego. Dodatek pielęgnacyjny od marca 2024 r. wynosi 330,07 złotych, a jego 20-krotność to 6601,40 złotych.

Kto może zostać osobą uposażoną?

Emeryt ma prawo wskazać dowolną osobę jako uprawnioną do dziedziczenia środków zgromadzonych na jego subkoncie. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy wybrana osoba nie jest wymieniona w ustawie – wówczas wymagana jest pisemna zgoda małżonka.

Współmałżonek nie musi wyrażać zgody ani ustnie, ani pisemnie, jeśli emeryt wskaże jako osoby uposażone:

• własne dzieci, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,
• wnuki, rodzeństwo i inne dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka,
• rodziców, ojczyma, macochę oraz osoby przysposabiające.

Jeżeli w chwili śmierci emeryta jego małżonek pozostawał z nim we wspólności majątkowej, a emeryt nie wskazał osoby uposażonej, to osobą uposażoną jest jego małżonek/małżonka. W pozostałych przypadkach to jest, gdy współmałżonka emeryta nie ma (np. nie żyje lub zmarły emeryt był rozwiedziony albo niezamężny/nieżonaty) wypłata gwarantowana wchodzi w skład spadku i należy się spadkobiercom – na ogólnych zasadach dziedziczenia.

Zmiana decyzji co do osoby uposażonej

Emeryt może zmienić swoją poprzednią dyspozycję w każdym momencie i wskazać zamiast lub oprócz wcześniej wskazanych osób inne osoby uposażone. W każdym czasie wolno mu oznaczyć w inny sposób udziały wskazanych osób w wypłacie gwarantowanej. Może też odwołać poprzednią dyspozycję, po czym nie wskazać nikogo innego.

Gdy osoba uposażona umrze przed emerytem

Jeżeli osoba uposażona umrze przed śmiercią emeryta, jej wskazanie staje się bezskuteczne, a udział, który był dla niej przeznaczony, przypada w równych częściach pozostałym osobom uposażonym, chyba że emeryt zadysponuje tym udziałem w inny sposób.

Wysokość wypłaty gwarantowanej

Wypłata gwarantowana ustalana jest na podstawie wzoru matematycznego, w którym przede wszystkim uwzględnia się:

• kwotę środków zewidencjonowanych na subkoncie w ZUS,
• liczbę pełnych miesięcy, jakie upłynęły od początku miesiąca, w którym po raz pierwszy wypłacono emeryturę, do końca miesiąca, w którym nastąpiła śmierć emeryta.

Aby obliczyć wysokość wypłaty gwarantowanej stosuje się wzór: 

Wypłata gwarantowana = stan subkonta – (liczba miesięcy pobieranej emerytury x stan subkonta : 37)

Od wartości subkonta z dnia ustalania emerytury docelowej odejmuje się 1/37 tej kwoty za każdy z możliwych 36 miesięcy pobierania emerytury. Reszta to wypłata gwarantowana. Tak więc z każdym miesiącem pobierania emerytury przed śmiercią emeryta kwota wypłaty gwarantowanej maleje.

ZUS oszacował, że na indywidualnych kontach zmarłych osób znajdowało się średnio po 29 tysięcy złotych.

Podatek od wypłaty gwarantowanej

Od wypłaty gwarantowanej ZUS rozlicza i potrąca podatek dochodowy od osób fizycznych oraz go odprowadza. Kwota wypłaty gwarantowanej stanowi dochód podlegający 19-procentowemu zryczałtowanemu podatkowi dochodowemu. Na rachunek bankowy uposażonego trafia w rezultacie kwota wypłaty gwarantowanej pomniejszona o wartość tego podatku. Nie trzeba wykazywać dochodu z tytułu otrzymanej wypłaty gwarantowanej w rocznym zeznaniu podatkowym PIT, ponieważ zeznaniami rocznymi nie obejmuje się dochodów opodatkowanych zryczałtowanym podatkiem 19 procent.

Uwaga! Wypłata gwarantowana nie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.

Gdy subkonto zostało zamknięte

Jeśli emeryt umiera w okresie do trzech lat od nabycia prawa do emerytury powszechnej, tym samym nie może wykorzystać środków, jakie zgromadził na subkoncie w toku całej aktywności zawodowej. Dlatego mimo zamknięcia subkonta i przekazania środków na fundusz emerytalny FUS, osoby uposażone mają prawo do zwrotu środków pochodzących z tzw. kapitałowej części składki emerytalnej, zgromadzonych na subkoncie i niewykorzystanych z powodu śmierci ubezpieczonego.

Gdy przyznano emeryturę częściową

Wypłata gwarantowana należy się także w związku z przyznaniem emerytury częściowej, ponieważ w toku przyznawania prawa do emerytury częściowej środki zgromadzone w OFE i na subkoncie zostają w całości przeniesione do funduszu emerytalnego FUS (Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, którym zarządza ZUS), a wtedy ma miejsce wcześniejsze zamknięcie subkonta.

Gdy emeryt nie dożył pierwszej wypłaty emerytury

Jeżeli ubezpieczony w ZUS wystąpił z wnioskiem o emeryturę, jego śmierć przed rozpoznaniem wniosku o emeryturę przez ZUS, a więc przed przyznaniem prawa do niej, nie stoi na przeszkodzie, aby uposażeni dostali wypłatę gwarantowaną.

Wniosek o wypłatę gwarantowaną

Aby uzyskać wypłatę gwarantowaną, uprawniona osoba lub osoby muszą złożyć w ZUS wniosek o wypłatę na specjalnym formularzu – ZUS EWG-P.