Dzień Kobiet w czasach PRL-u. Wspomnień czar, aż się łza może w oku zakręcić

Socjalistyczne święto

Dzień Kobiet miał szlachetne pochodzenie. Pierwsze obchody „Narodowego Dnia Kobiet” odbyły się 28 lutego 1909 r. w USA. Idea uczczenia kobiecego wkładu w kształt świata wywodziła się z ruchów robotników i sufrażystek. Dzień Kobiet, obchodzony na całym świecie 8 marca, ustanowiła rok później Międzynarodówka Socjalistyczna w Kopenhadze. Polska swój Dzień Kobiet dostała w szerszym pakiecie od ZSRR, gdzie święto obchodzono „w celu upamiętnienia zasług kobiet sowieckich w budowie komunizmu, w obronie ojczyzny podczas wielkiej wojny ojczyźnianej na froncie i na tyłach...”. W Związku Radzieckim Dzień Kobiet był od lat 60. XX w. świętem państwowym. W PRL – normalnym dniem pracy.

Na liście do kwiatka

Jeśli chodzi o nasz polski socjalistyczny Dzień Kobiet, ten bardziej niż frontu dotyczył tyłów. Na froncie trwały bowiem głównie kobiety robotnice, traktorzystki i niewiele ponadto. Za to tyły zabezpieczała cała kobieca reszta. Do odebrania kwiatka, upominku i życzeń dalszego trwania na posterunku kwalifikowały się więc towarzyszki nauczycielki, towarzyszki lekarki, towarzyszki malarki, drukarki, szatniarki i listonoszki. Towarzyszki policjantki, towarzyszki gimnastyczki i inne od rana wyczuwały atmosferę napięcia wynikającą z tego, że w domu mężowie, a w pracy męska część załogi ukrywali za zasłonką, pod łóżkiem albo w sekretariacie wprowadzonej do konspiry towarzyszki sekretarki prawdziwy skarb w postaci goździka: materialny dowód męskiego uznania dla kobiet w czasach, gdy kobieta jako podmiot w ogóle nie istniała.

Goździk do trumny

W latach 50. i 60. kobiety dostawały od mężczyzn goździki. Gołe, w samym celofanie, bez żadnych dodatków. Do tego musiały wysłuchać przydługiego spiczu przedstawiciela organizacji partyjnej na temat roli „naszych kobiet” w walce o kształt socjalizmu w Polsce. To powszechne w socjalizmie sformułowanie „nasze kobiety”, ewentualnie „nasze panie” lub „nasze dziewczęta” obnażały prawdziwy stosunek patriarchalnego społeczeństwa do kobiety. Stała ona zawsze niżej, była zawsze podległa, będąc przez całe życie raczej dzieckiem niż osobą dorosłą – traktowana protekcjonalnie w domu przez męża i w pracy przez szefa. Przełom nastąpił na początku lat 70. Wtedy decyzją najwyższego kierownictwa partii postanowiono, że do goździka, którego rolę coraz częściej odgrywał czerwony, ale jeszcze zielony tulipanek, kobiecie należy dorzucić drobny upominek. „Za codzienny, wicie, trud”, „za to, że, rozumiecie, Polska rośnie w siłę, ludziom żyje się dostatniej, to i kobietom coś tam się w końcu należy”. Przeważnie należały się rajstopy.

Świadoma obowiązków, nieświadoma praw

W PRL Dzień Kobiet obchodzony był w taki sposób, że w zasadzie kobiety powinny wyjść, trzasnąć drzwiami i nie wrócić. Niestety, świadomość posiadania – albo nieposiadania – praw była w owym czasie wśród polskich kobiet bardzo niska. Widok chłopa piorącego kalesony budził w peerelowskiej kobiecie zażenowanie. Mężczyzna, który gotował, o ile nie był kucharzem lub starym kawalerem, stanowił zjawisko równie niesamowite jak autobus przelatujący nad gmachem miejskiego komitetu. Czasy powojenne umocniły w kobietach poczucie, że tylko pracując na dwóch etatach – w zakładzie pracy i zakładzie zwanym domem – dowiodą swojej przydatności dla społeczeństwa. Kiedy więc w jednym jedynym dniu w roku były wyręczane w robieniu zakupów albo zmywaniu, a w zakładzie pracy całkiem za darmo dostawały goździk i parę rajstop, czuły się docenione. Wracały do domu po akademii ku swojej czci, wycałowane po rękach przez męską dyrekcję, męską radę zakładową, męskie związki zawodowe i inne męskie organy, komórki i organizacje. Po przeżyciu Dnia Kobiet, peerelowska matka Polka wstawała rano, robiła śniadanie, pakowała kanapki i szła do roboty. Albo jechała tramwajem, wisząc jak winogrono nad młodym towarzyszem, który jeszcze wczoraj gotów był ustąpić jej miejsca. Po pracy, gdzie, wezwana do sekretariatu, podpisywała „odbiór rajstop – par 1”, robiła zakupy i wracała do domu. Czekało ją tam pranie, zmywanie i nadrabianie zaległości. W butelce po śmietanie dogorywał tulipan. Pan domu, schowany za gazetą, w której nie było już niczego o kobietach, czekał, aż żona go obsłuży.

PRZYPOMNIJ SOBIE WYJĄTKOWE AUTA PRL W PONIŻSZEJ GALERII

Marcowe rajstopy

Marcowe rajstopy były zawsze w kolorze beż, a więc właściwie bez koloru, miały też tendencję do zwijania się wokół kostek w obwarzanki. Za to były cudownie nowe i praktycznie nie do dostania. Chodziły nawet słuchy, że rajstop nie ma w sklepach właśnie dlatego, że są bunkrowane na tyłach po to, aby tego jednego dnia w roku, w Święto Kobiet, żadna z „naszych towarzyszek”, czy to robotnica, czy to chłopka, czy inteligentka pracująca, nie wróciła do domu bez rajstop. Jeśli chodzi o kwiaty, w latach realnego socjalizmu goździki, a po gierkowskiej odwilży tulipany, „zabezpieczała” tzw. prywatna inicjatywa. Czyli towarzysze szklarniarze. Od świtu w Dzień Kobiet wiły się na bazarach i przed kwiaciarniami ogonki niewprawnych w całorocznym staniu w kolejkach towarzyszy niedoli: mężczyzn. Poza goździkami i tulipanami od wczesnych lat 70. można było kupić matce, żonie czy towarzyszce kochance kwiat cebulowy w doniczce owiniętej krepiną. Sprzedawano w ten sposób nasze podhalańskie krokusy, które w temperaturze pokojowej więdły natychmiast, bo wolały chłodek hal. Ale były też słodko pachnące hiacynty w pastelowych kolorach: kremowym, fioletowym, niebieskim i różowym. Gatunkiem sprzedawanym w Dzień Kobiet był hiacynt wschodni z rodziny szparagowatych, którego wszystkie części były trujące, co wyszło na jaw dopiero po fali marcowych przypadków zjedzenia hiacyntów przez dzieci.

Towarzysze, czas na spocznij

Napadnięte w przedpokoju, gdzie niemal przemocą ściągano z nich płaszcze i wyszarpywano siatki z zakupami, kobiety odbierały dowody pamięci od domowników: tulipany lub krokusy w okleinie z krepiny oraz bombonierkę „dawniej Edward Wedel”, kupioną spod lady. Oszołomione zasiadały do stołu, gdzie czekała już zupka z proszku przyrządzona przez małżonka (jedyną, która dawała się zjeść, była ogonowa). Potem, przemocą powstrzymane od domowych zajęć, musiały siedzieć przed telewizorem i patrzeć na to, co już miały za sobą: Święto Kobiet w wydaniu na kraj. „Dziennik telewizyjny” skrupulatnie zdawał relację z tego, że wszystkie zakłady jak jeden mąż uczciły kobiety kwiatem i upominkiem, podziękowały za solidnie wykonaną pracę itd. W ten sposób budowniczowie socjalizmu mieli kobiety, ich prawa i potrzeby z głowy – na kolejny rok.