Zachowek po śmierci spadkodawcy: Kto dziedziczy i na jakich zasadach?

Spis treści

1. Komu przysługuje zachowek?
2. Kto ma prawo do zachowku i w jakiej wysokości?
3. Jak dochodzić zachowku?
4. Co wlicza się do masy spadkowej?
5. Jakich darowizn nie wlicza się do zachowku?
6. Jak obliczyć zachowek? – przykład
7. Kiedy sąd może odmówić zachowku?
8. Jak i gdzie złożyć pozew o zachowek?
9. Co może wpłynąć na wysokość zachowku?
10. Rola mediacji w sprawach o zachowek

Testament to nie tylko ostatnie życzenie spadkodawcy, ale również dokument, który musi uwzględniać prawa najbliższej rodziny chronione przez polskie prawo spadkowe. Instytucja zachowku gwarantuje, że osoby najbliższe zmarłemu nie zostaną całkowicie pozbawione swojej części majątku, nawet jeśli zostały pominięte w testamencie. Warto poznać zasady dochodzenia zachowku oraz okoliczności, które mogą wpłynąć na jego wysokość, aby skutecznie zabezpieczyć swoje prawa lub przygotować się na ewentualne roszczenia ze strony bliskich.

Komu przysługuje zachowek?

Zachowek to część spadku należna najbliższej rodzinie, którą otrzymaliby w przypadku dziedziczenia ustawowego, czyli gdyby testament nie został sporządzony. O jego wypłatę do spadkobierców testamentowych mogą wystąpić ściśle określone osoby z kręgu najbliższej rodziny zmarłego. Prawo do zachowku mają:

• zstępni spadkodawcy: dzieci, wnuki lub prawnuki spadkodawcy,
• małżonek spadkodawcy,
• rodzice spadkodawcy, jeśli byliby powołani do dziedziczenia z ustawy.

Kto ma prawo do zachowku i w jakiej wysokości?

Zachowek stanowi połowę udziału, który przypadłby uprawnionym z ustawy, gdyby nie było testamentu. Kwota ta wzrasta do 2/3 udziału w przypadku osób małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy.

Uwaga! Jeśli zmarły zostawił zapis w testamencie, że ktoś z uprawnionych do zachowku nie ma prawa nawet do zachowku, musi dokładnie uzasadnić wydziedziczenie – w przeciwnym razie takie rozporządzenie będzie nieważne.

Jak dochodzić zachowku?

Jeśli uprawniony nie otrzymał należnego zachowku w formie darowizny, powołania do spadku, zapisu lub świadczenia od fundacji rodzinnej, może wystąpić do spadkobiercy o wypłatę odpowiedniej sumy pieniężnej.

Co wlicza się do masy spadkowej?

Przy obliczaniu zachowku uwzględnia się spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy spadek odrzucili. Pomija się natomiast osoby, które zrzekły się dziedziczenia lub zostały wydziedziczone. Do masy spadkowej dolicza się darowizny i zapisy windykacyjne od spadkodawcy oraz fundusz założycielski fundacji rodzinnej (jeśli nie została ustanowiona w testamencie).

Jakich darowizn nie wlicza się do zachowku?

Niektóre darowizny nie są wliczane do podstawy obliczenia zachowku. Należą do nich:

• drobne darowizny zwyczajowo przyjęte,
• darowizny sprzed ponad 10 lat na rzecz osób niebędących spadkobiercami,
• darowizny dla zstępnych dokonane przed ich urodzeniem (z wyjątkiem okresu 300 dni przed urodzeniem)
• darowizny dla małżonka sprzed zawarcia małżeństwa.

Jak obliczyć zachowek? – przykład

Przykładowo: jeśli o zachowek ubiega się jedno z dwojga dzieci pominiętych w testamencie, a spadkodawca pozostawił żonę, dziecko otrzymałoby 1/3 spadku przy dziedziczeniu ustawowym. Przy wartości spadku 90 tys. zł, zachowek wyniesie 15 tys. zł (połowa z 1/3 spadku). Gdyby spadkodawca nie pozostawił żony, dziecko otrzymałoby połowę spadku, a zachowek wyniósłby 22,5 tys. zł.

Uwaga! Aby obliczyć zachowek, potrzebna jest informacja o wszystkich darowiznach dokonanych przez spadkodawcę, dlatego warto wcześniej zgromadzić dokumenty potwierdzające ich wartość oraz daty przekazania.

Kiedy sąd może odmówić zachowku?

Sąd może obniżyć wysokość zachowku lub całkowicie pozbawić do niego prawa ze względu na zasady współżycia społecznego, szczególnie w przypadku nagannego zachowania uprawnionego wobec spadkodawcy lub osoby zobowiązanej do wypłaty zachowku.

Jak i gdzie złożyć pozew o zachowek?

Pozew o zachowek składa się w sądzie cywilnym właściwym dla miejsca zamieszkania pozwanego (spadkobiercy) lub miejsca położenia spadku. Termin przedawnienia roszczeń o zachowek wynosi 5 lat od ogłoszenia testamentu. Do pozwu należy dołączyć dokumenty potwierdzające pokrewieństwo ze spadkodawcą, testament (jeśli istnieje), oraz dowody wartości spadku.

Co może wpłynąć na wysokość zachowku?

Na wysokość zachowku mogą wpłynąć różne czynniki, takie jak wcześniejsze darowizny od spadkodawcy, które zalicza się na poczet zachowku. Istotne znaczenie ma również sytuacja życiowa uprawnionego – jego wiek, stan zdrowia czy sytuacja materialna. Warto pamiętać, że przy ustalaniu wartości spadku nie bierze się pod uwagę stan majątku z chwili otwarcia spadku, ale ceny z daty orzekania o zachowku.

Rola mediacji w sprawach o zachowek

Przed wniesieniem sprawy do sądu warto rozważyć mediację. Jest to szybsza i tańsza droga do porozumienia, która pozwala zachować dobre relacje rodzinne. Mediator pomoże stronom wypracować satysfakcjonujące rozwiązanie, uwzględniające interesy wszystkich zainteresowanych. Ugoda zawarta przed mediatorem, po zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną ugody sądowej.