Święto zależne od Księżyca, czyli dlaczego Wielkanoc jest ruchoma

Wielkanoc 2023

Astronomiczna pełnia Księżyca, moment znalezienia się Księżyca po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce, nie jest tym samym co wprowadzona na soborze „kościelna pełnia Księżyca", będąca podstawą do obliczania daty Wielkiej Nocy. Paschalna pełnia Księżyca to pierwsza kościelna pełnia Księżyca następująca po 20 marca. Między datą tej pełni i datą pełni astronomicznej może być spora różnica, sięgająca nawet trzech dni, co wynika z niedoskonałości używanego podczas soboru w Nicei kalendarza Juliańskiego. Bez względu na astronomiczne nieścisłości, Wielkanoc przypada co roku w pierwszą niedzielę po pierwszej kościelnej pełni Księżyca, zawsze po 20 marca.

Waga daty zmartwychwstania

Przed soborem chrześcijanie świętowali Wielkanoc 25 marca: w dniu, w którym w Starożytnym Rzymie fetowano zmartwychwstanie boga Attisa, będącego bóstwem wegetacji. Na sposób soborowy obliczają datę Wielkiejnocy katolicy i protestanci. Niedziela wielkanocna wyznawców prawosławia musi dodatkowo przypadać po żydowskim święcie Paschy, często tydzień później niż u pozostałych chrześcijan.

Święto Paschy (Pesach – Święto Przaśników), upamiętnia wyjście ludu Mojżesza z ziemi faraonów. Obchodzone jest przez Żydów w ostatnią dobę przed pierwszą pełnią Księżyca, następującą po równonocy wiosennej. Najpierw więc musi mieć miejsce równonoc, potem pierwsza po niej pełnia. Trzej ewangeliści (Łukasz, Mateusz i Marek) byli zdania, że Jezus został ukrzyżowany następnego dnia po święcie Paschy, w związku z czym zmartwychwstał cztery dni po nim. Ewangelista Jan uważał, że w dniu święta, więc kierując się jego wskazówką, chrześcijanie powinni obchodzić Wielkanoc trzy dni po święcie Paschy.

Wielkanoc, uzależniona „urzędowo" od równonocy i daty pełni, najwcześniej może przypaść 22 marca. W takim wypadku pierwsza kościelna pełnia wypada w sobotę, 21 marca, co nastąpi dopiero w 2285 roku. Najpóźniejsza data Wielkiejnocy to 25 kwietnia. Wtedy pełnia Księżyca musiałaby przypaść w sobotę 20 marca, czyli za wcześnie, bo zgodnie z reguła soborową, kościelna pełnia następuje „po 20 marca". Trzeba by więc czekać na pełnię kolejną, cały miesiąc księżycowy, czyli 29 dni, do niedzieli 18 kwietnia. Wówczas pierwsza niedziela po paschalnej pełni przypadłaby właśnie 25 kwietnia. Tego dnia będziemy obchodzić Wielkanoc w roku 2038, za 23 lata.

Liczne źródła niezgodności

Konieczność corocznego obliczania daty Wielkiejnocy wynika z tego, że daty pełni Księżyca występujących w danym miesiącu różnią się między sobą. Miesiąc księżycowy (czas między dwiema takimi samymi fazami Księżyca) trwa nieco ponad 29,5 doby – nie jest więc zgodny z miesiącem kalendarzowym. Co więcej, data prawdziwego zrównania dnia z nocą jest co roku inna i zwykle wcale nie zgodna kalendarzową datą pierwszego dnia wiosny (21 marca). Wielkanoc wyznawców prawosławia jest przeważnie opóźniona w stosunku do katolickiej i protestanckiej (obchodzonej w tym samym czasie). To dlatego, że oprócz warunków uwzględnionych przy obliczaniu daty Wielkanocy „kościołów zachodnich", Wielkanoc prawosławna musi spełniać jeszcze jeden dodatkowy: niedziela wielkanocna musi wypadać po zakończeniu żydowskiej Paschy.