- Koszty pogrzebów w Polsce są jednymi z najwyższych na świecie w stosunku do zarobków, z przeciętnym kosztem rzędu 13-16,5 tys. zł, który Polacy mogą pokryć tylko w około 50% z jednej pensji.
- Zasiłek pogrzebowy w wysokości 4000 zł, niezmienny od 2011 roku, jest nieefektywny i pokrywa jedynie około 23% kosztów, a jego waloryzacja do 7000 zł w 2026 r. może nie poprawić sytuacji ze względu na wzrost cen.
- Restrykcyjne przepisy, takie jak obowiązek pochówku na cmentarzu, eliminują alternatywy i napędzają ceny, podczas gdy inne kraje zezwalają na przechowywanie urn w domu czy rozsypywanie prochów.
- System zasiłków pogrzebowych jest nieopłacalny dla państwa, które wydaje na nie znacznie więcej (896 mln zł w 2022 r.) niż zyskuje z podatku spadkowego (540 mln zł).
Tak, koszty pogrzebów w Polsce są wysokie w stosunku do zarobków, a restrykcyjne przepisy prawne, takie jak obowiązek składania szczątków wyłącznie na cmentarzu, przyczyniają się do wzrostu cen poprzez eliminację alternatyw – to jedna z tez raportu. Analiza prawna i ekonomiczna sektora ujawnia chaotyczny stan regulacji, brak rejestrów firm i cmentarzy oraz oligopolistyczną naturę rynku nekropolii. Autorzy dokumentu krytykują nieefektywność zasiłku pogrzebowego w wysokości 4000 zł i postulują jego reformę oraz likwidację podatku spadkowego, argumentując, że państwo wydaje na zasiłki więcej, niż zyskuje z podatków. Rekomendacje Instytutu koncentrują się na liberalizacji prawa pogrzebowego, powołaniu instytucji koronera oraz ograniczeniu zasiłku do wsparcia jedynie najuboższych.
Koszty pogrzebu w Polsce na tle zarobków i innych krajów
Koszty pogrzebów w Polsce są wysokie. Proporcjonalnie do zarobków są one droższe, niż w Niemczech, Wielkiej Brytanii, a nawet w USA. Mediana zarobków w Polsce pozwala na pokrycie około 50 proc. kosztów pochówku – który stanowi wydatek rzędu 13 tysięcy złotych w małym mieście oraz 16,5 tysiąca złotych w dużym. Przykładowe zestawienie kosztów pogrzebu (Turek, małe miasto, 2025 r.) wskazuje, że całkowity koszt (po odjęciu zasiłku pogrzebowego 4000 zł) wynosi:
- Pochówek tradycyjny: 13 148 zł
- Kremacja: 12 881 zł
Coraz bardziej na popularności zyskuje kremacja (w 2022 roku stanowiła już 40 proc. wszystkich pogrzebów) i jest aktualnie jedyną opcją na realną redukcję kosztów. Wiele kosztów, takich jak miejsce na cmentarzu (zazwyczaj na 20 lat), wykopanie grobu, opłaty administracyjne czy wynagrodzenie dla zakładu pogrzebowego, są powszechnie przenoszone na klienta. W porównaniu międzynarodowym, Polacy wypadają niekorzystnie pod względem relacji kosztów do zamożności społeczeństwa. Mimo braku zasiłku, przeciętny Amerykanin może pokryć 53 proc. wydatków na pogrzeb z jednej pensji, a przeciętny Niemiec aż 89 proc.
Zasiłek pogrzebowy w Polsce i jego waloryzacja
Osobom pokrywającym koszty pogrzebu przysługuje jednorazowy zasiłek w kwocie 4000 zł. Kwota ta nie była waloryzowana od 2011 roku i obecnie wystarcza na pokrycie około 23 proc. przeciętnych wydatków funeralnych. Co prawda planowana jest waloryzacja zasiłku do poziomu 7000 zł od 1 stycznia 2026 roku ale nawet po tej zmianie, w oparciu o szacunki z 2025 r., zasiłek będzie odpowiadał około 40 proc. kosztów. Istnieje ryzyko, że subsydia państwowe, prowadząc do wzrostu cen, sprawią, że pomimo waloryzacji będzie drożej.
Warto zaznaczyć, że zasiłek nie przysługuje osobom, które nie opłacały składek lub nie były na utrzymaniu osoby ubezpieczonej, co w praktyce wyklucza osoby bezdomne lub pracujące w szarej strefie. W takich przypadkach ciężar wydatków bierze na siebie gmina, ubiegając się następnie do ZUS o zwrot kosztów (4000 zł).
Bilans zasiłku i podatku spadkowego dla budżetu państwa
Obecny model zasiłku pogrzebowego jest nieefektywny i nieopłacalny dla państwa. Państwo polskie przeznacza wielokrotnie więcej na realizację zapomogi pogrzebowej niż zarabia na podatku od spadku i darowizn. Według ostrożnych szacunków, w 2022 roku:
- Dochody z podatku spadkowego wyniosły 540 mln zł (przy czym obejmują one również darowizny, więc faktyczne wpływy z majątku zmarłych są niższe).
- Wydatki na zasiłek pogrzebowy (zakładając wypłacanie go tylko w połowie przypadków) pochłonęły 896 mln zł.
Jak zauważają autorzy raportu, państwo włącza się z całą mocą w sprawy spadkowe, nakładając podatek na osoby spoza najbliższej rodziny (krewni w linii prostej i małżonek są zwolnieni) ale wpływy budżetowe z podatku spadkowego mają marginalne znaczenie (mniej niż 1 proc. dochodów budżetowych).
Restrykcyjne przepisy podnoszą ceny pogrzebów
Raport stwierdza, że branża pogrzebowa w Polsce jest chaotyczna, brakuje jednolitych przepisów i definicji. Sektor cmentarny nosi silne znamiona oligopolu, a popyt na usługi jest mało elastyczny. Polskie przepisy są jednymi z najbardziej restrykcyjnych w Europie. Prawo jasno wskazuje na obowiązek składowania szczątków na cmentarzu, co oznacza, że zabronione jest przechowywanie urny w domu czy rozsypywanie prochów w naturze. Ten brak legalnych alternatyw zmusza konsumentów do wykupu miejsca na nekropolii. Mimo starzejącego się społeczeństwa i rosnącego popytu, liczba cmentarzy w Polsce spada (w 2019 r. było ich 16 172, podczas gdy w 1969 r. prawie 18 tysięcy). Zakładanie nowych nekropolii jest wysoce utrudnione i nieopłacalne, a istniejąca biurokracja (choć w kilku przypadkach uzasadniona względami sanitarno-hydrologicznymi) podtrzymuje tę niechęć. W porównaniu z Polską wiele krajów zachodnich jest znacznie bardziej liberalnych:
- Trzymanie urny w domu jest legalne m.in. w Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, większości stanów USA i w Kanadzie.
- Rozsypywanie prochów (np. w lesie lub na morzu) jest dozwolone m.in. w Czechach i Wielkiej Brytanii.
- W Japonii kremacja jest niezwykle popularna (stanowi 99 proc. pochówków), co wynika z wysokiej gęstości zaludnienia i cen gruntów, umożliwiając znaczną redukcję kosztów.
Ile wynosi zasiłek pogrzebowy?
Wysokość zasiłku pogrzebowego (lub wsparcia finansowego związanego z pochówkiem) w wielu państwach nie jest ustalana odgórnie, lecz jest często powiązana z dochodami zmarłego lub jego rodziny i pozostawiona w rękach samorządów lokalnych. Dla porównania (świadczenia w przeliczeniu na złote):
- Niemcy - 16 933 zł
- Wielka Brytania - 13 869 zł
- USA – 8000 zł
- Polska - 4000 zł
Autorzy raportu podsumowują: polski konsument jest w fatalnej sytuacji, a restrykcyjne ramy prawne i wysokie koszty wyróżniają Polskę na tle innych państw. Funkcjonujący w Polsce jednolity zasiłek pogrzebowy jest nieefektywny i nie stanowi kompleksowego rozwiązania problemu.
Podcasty
Playlisty tematyczne
