Alimenty dla rodziców. Kiedy dorosłe dziecko powinno je płacić? Co zwalnia z płacenia alimentów?

Spis treści

1. Podstawa prawna obowiązku alimentacyjnego wobec rodziców
2. Kluczowa przesłanka – rodzic w niedostatku
3. Co zwalnia z płacenia alimentów na rodziców?
4. Wysokość alimentów na rodzica-seniora
5. Formy realizacji obowiązku alimentacyjnego
6. Droga sądowa – gdy dobrowolne wsparcie zawodzi
7. Wzajemna odpowiedzialność w rodzinie

Podstawa prawna obowiązku alimentacyjnego wobec rodziców

Obowiązek alimentacyjny wobec rodziców wynika wprost z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z art. 87 tego kodeksu, rodzice i dzieci zobowiązani są do wzajemnego szacunku i wspierania się. Natomiast art. 128 stanowi, że obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.

Co istotne, obowiązek alimentacyjny dzieci wobec rodziców istnieje z mocy prawa, niezależnie od tego, czy został potwierdzony orzeczeniem sądu. Oznacza to, że dzieci powinny dobrowolnie wspierać finansowo swoich rodziców, gdy zajdzie taka potrzeba, kierując się wdzięcznością i chęcią pomocy, bez konieczności interwencji organów wymiaru sprawiedliwości.

Kluczowa przesłanka – rodzic w niedostatku

Dzieci są zobowiązane do płacenia alimentów na rzecz rodziców tylko w określonych okolicznościach. Zgodnie z art. 133 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku. Wyjątek stanowi jedynie obowiązek alimentacyjny rodziców względem dzieci, które nie są jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie.

Czym jest więc ów niedostatek, który stanowi podstawową przesłankę do ubiegania się o alimenty przez rodzica-emeryta? Sąd Najwyższy w wyroku z 25 listopada 2021 r. (II USKP 89/21) stwierdził: "niedostatek występuje wtedy, gdy uprawniony nie może w pełni własnymi siłami, z własnych środków, zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb".

W praktyce oznacza to sytuację, gdy emeryt otrzymuje świadczenia w tak niskiej wysokości, że nie jest w stanie pokryć podstawowych kosztów życia – zakupu żywności, leków czy opłacenia rachunków. Niedostatek może również wynikać ze złego stanu zdrowia rodzica, który generuje dodatkowe koszty leczenia i rehabilitacji.

Co zwalnia z płacenia alimentów na rodziców?

Warto podkreślić, że nie każda trudna sytuacja materialna rodzica-emeryta uzasadnia roszczenie alimentacyjne wobec dzieci. Obowiązek alimentacyjny nie powstanie, jeśli rodzic znajduje się w niedostatku z własnej winy, na przykład gdy:

• Nie podejmuje pracy, pomimo zdolności do jej wykonywania.
• Lekkomyślnie rezygnuje z zatrudnienia.
• Nie ubiega się o przysługujące mu świadczenia emerytalne lub rentowe.
• Doprowadził się do złego stanu zdrowia poprzez własne zaniedbania, np. popadając w uzależnienie od alkoholu i odmawiając leczenia.

Sąd może również oddalić powództwo o zasądzenie alimentów od dziecka na podstawie art. 5 Kodeksu cywilnego, jeśli roszczenie stanowiłoby nadużycie prawa. Może to mieć miejsce w sytuacji, gdy z roszczeniem alimentacyjnym występuje rodzic, który został pozbawiony władzy rodzicielskiej, porzucił dziecko lub dopuścił się innych nagannych czynów wobec dziecka czy rodziny.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z 16 grudnia 1987 r. (III CZP 91/86): "W razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa w całości lub w części ze względu na zasady współżycia społecznego".

Wysokość alimentów na rodzica-seniora

Jeśli spełnione są przesłanki do zasądzenia alimentów, pojawia się pytanie o ich wysokość. Jest ona uzależniona od dwóch głównych czynników:

• Usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego (rodzica-emeryta);
• Zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego (dorosłego dziecka).

Sąd, ustalając wysokość alimentów, analizuje każdą sprawę indywidualnie. Bada sytuację finansową rodzica, jego stopę życiową, stan zdrowia, wykształcenie i możliwości podjęcia pracy zarobkowej. Równolegle ocenia sytuację materialną dziecka – jego dochody, majątek, a także własne zobowiązania (np. utrzymanie własnych dzieci).

Formy realizacji obowiązku alimentacyjnego

Warto zaznaczyć, że obowiązek alimentacyjny wobec rodzica-emeryta nie musi przybierać wyłącznie formy świadczenia pieniężnego. Dorosłe dziecko może realizować swój obowiązek również poprzez:

• Dostarczanie żywności.
• Zakup leków.
• Zapewnienie ubrań.
• Dostarczanie opału.
• Opłacanie rachunków.
• Zapewnienie opieki osobistej lub finansowanie takiej opieki.

Droga sądowa – gdy dobrowolne wsparcie zawodzi

Jeśli dzieci nie wypełniają dobrowolnie swojego obowiązku alimentacyjnego, a rodzic-emeryt znajduje się w niedostatku, może on dochodzić swoich praw na drodze sądowej. Konieczne jest wówczas złożenie pozwu o alimenty do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego lub uprawnionego.

Pozew powinien spełniać wymagania formalne oraz zawierać dowody potwierdzające wystąpienie niedostatku. Konieczne będzie przedstawienie dokumentów poświadczających wysokość emerytury, koszty utrzymania, wydatki na leczenie, a także dane o sytuacji majątkowej dzieci.

Warto jednak pamiętać, że jeśli rodzic pozostaje w związku małżeńskim, uzyskanie alimentów od dziecka może być utrudnione. W takiej sytuacji to małżonek jest pierwszym zobowiązanym do zapewnienia środków utrzymania.

Wzajemna odpowiedzialność w rodzinie

Obowiązek alimentacyjny dorosłych dzieci wobec rodziców-emerytów nie ma charakteru bezwzględnego. Powstaje on wyłącznie w sytuacji, gdy rodzic znajduje się w niedostatku niezawinionym przez siebie, a dziecko posiada możliwości finansowe, aby go wspierać.

Zarówno rodzice, jak i dzieci powinni mieć świadomość wzajemnych praw i obowiązków wynikających z więzów rodzinnych. W idealnej sytuacji dzieci wspierają swoich rodziców dobrowolnie, z poczucia wdzięczności i miłości, bez konieczności odwoływania się do drogi sądowej. Jednak gdy taka pomoc nie jest udzielana dobrowolnie, prawo przewiduje mechanizmy umożliwiające rodzicom-emerytom dochodzenie należnego im wsparcia finansowego.