Władimir Putin zawiśnie za swoje zbrodnie? Rozmowa z Maricnem Wiąckiem RPO

• Odpowiedzialność Putina: Międzynarodowy Trybunał Karny wydał nakaz aresztowania Putina za zbrodnie wojenne, a Rada Europy i Ukraina tworzą specjalny trybunał do osądzenia zbrodni agresji, co pokazuje determinację w dążeniu do jego ukarania.
• Słabość prawa międzynarodowego: Zarówno w przypadku Putina, jak i Netanjahu, egzekwowanie prawa międzynarodowego napotyka na przeszkody (np. brak ratyfikacji Statutu Rzymskiego przez niektóre kraje czy uwarunkowania polityczne), co podważa jego skuteczność.
• Problem bezkarności: Przykład Rosji (stałego członka Rady Bezpieczeństwa ONZ) oraz brak zatrzymania Putina przez Mongolię (stronę Statutu Rzymskiego) ilustrują, że standardy odpowiedzialności międzynarodowej wymagają przemyślenia.
• Kryzys sądownictwa w Polsce: Polacy najczęściej skarżą się do RPO na orzeczenia sądów, co wskazuje na poważny kryzys wymiaru sprawiedliwości utrudniający skuteczne dochodzenie sprawiedliwości

Czy Władimir Putin stanie przed trybunałem? To nie takie proste

Kwestia odpowiedzialności Władimira Putina za działania w Ukrainie była jednym z głównych tematów rozmowy z prof. Marcinem Wiąckiem, Rzecznikiem Praw Obywatelskich, podczas XXXIV Forum Ekonomicznego w Karpaczu. Mimo że w 2023 roku Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) w Hadze wydał za nim nakaz aresztowania, droga do sprawiedliwości jest wyboista. Jak stanowczo stwierdził RPO, "byłoby ogromną porażką prawa międzynarodowego, jeśli osoby odpowiedzialne za te zbrodnie nie poniosły odpowiedzialności międzynarodowej".

Problem polega na tym, że MTK, choć może ścigać Putina za konkretne zbrodnie wojenne (jak deportacje ukraińskich dzieci), ma związane ręce w kwestii najważniejszego zarzutu – zbrodni agresji. Dzieje się tak, ponieważ ani Rosja, ani Ukraina nie ratyfikowały w pełni Statutu Rzymskiego, który reguluje te kwestie. W odpowiedzi na tę lukę prawną, 25 czerwca Rada Europy i prezydent Ukrainy powołali specjalny Trybunał do spraw zbrodni agresji. Profesor Wiącek podkreślił, że niezależnie od zakończenia wojny, Władimir Putin popełnił zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości i zbrodnię agresji, które wymagają ukarania.

Dlaczego prawo międzynarodowe bywa bezsilne?

Przypadek Putina nie jest odosobniony. Podobne wyzwania dotyczą premiera Izraela, Benjamina Netanjahu, również ściganego przez międzynarodowy trybunał w związku z działaniami w Strefie Gazy. Profesor Wiącek przypomniał dyskusję o ewentualnej wizycie Netanjahu w Polsce i dylemacie, przed którym stanęłyby polskie władze. Jako sygnatariusz Statutu Rzymskiego, Polska miałaby obowiązek go aresztować. "To jest kolejny przykład słabości prawa międzynarodowego i międzynarodowego systemu odpowiedzialności za zbrodnie wojenne" – ocenił Rzecznik.

Takie sytuacje pokazują, że egzekwowanie prawa na najwyższym szczeblu jest uzależnione od woli politycznej państw. Jako przykład podano Mongolię, która mimo zobowiązań nie wykonała nakazu aresztowania Putina. Profesor Wiącek zaznaczył, że wykonanie zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego często zależy od dobrej woli państw i uwarunkowań politycznych. Bezkarność stałego członka Rady Bezpieczeństwa ONZ, jakim jest Rosja, podważa fundamenty porządku prawnego ustanowionego po II wojnie światowej i zmusza do refleksji nad jego reformą.

Na co najczęściej skarżą się Polacy do RPO?

Choć problemy międzynarodowe budzą ogromne emocje, codzienne bolączki Polaków skupiają się na krajowym podwórku. Profesor Wiącek ujawnił, że "najwięcej ludzi skarży się do Rzecznika Praw Obywatelskich na orzeczenia sądów". W takich sytuacjach rolą RPO jest kierowanie skarg nadzwyczajnych do Sądu Najwyższego, by walczyć z rażąco niesprawiedliwymi wyrokami.

Często są to skargi dotyczące spraw karnych, cywilnych, czy ochrony konsumentów, na przykład od osób, które stały się ofiarami nieuczciwych firm pożyczkowych, gdzie niewielkie pożyczki prowadzą do wielkich egzekucji – mówił Rzecznik Praw Obywatelskich. Niestety, jak gorzko podsumował prof. Wiącek, "problemem w Polsce jest ogromny kryzys wymiaru sprawiedliwości", który utrudnia skuteczne działanie nawet w najbardziej oczywistych przypadkach krzywdy obywateli.