Renta specjalna od prezesa ZUS: Komu przysługuje i jak ją uzyskać?

Spis treści

1. Podstawy prawne przyznawania świadczeń w trybie wyjątkowym
2. Zasady funkcjonowania systemu wsparcia
3. Kto może ubiegać się o świadczenie wyjątkowe?
4. Definicje najważniejszych pojęć
5. Warunek wstępny – decyzja odmowna ZUS
6. Szczególne okoliczności – interpretacja prawna
7. Przesłanki przyznania świadczenia
8. Podstawy wydania decyzji odmownej przez prezesa ZUS
9. Procedura rozpatrywania wniosku

Podstawy prawne przyznawania świadczeń w trybie wyjątkowym

Świadczenia emerytalno-rentowe mogą zostać przyznane w szczególnym trybie w sytuacjach, gdy dana osoba nie spełnia kryteriów ustawowych do przyznania emerytury lub renty na zasadach ogólnych. Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych posiada uprawnienie do przyznania emerytury lub renty w drodze wyjątku, jednak wyłącznie w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie.

Prezes ZUS może przyznać w drodze wyjątku następujące świadczenia emerytalno-rentowe:

• emeryturę,
• rentę z tytułu niezdolności do pracy, w tym rentę szkoleniową,
• rentę rodzinną.

Ważne! Nie można przyznawać w tym trybie świadczeń emerytalno-rentowych określonych w innych przepisach niż ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zasady funkcjonowania systemu wsparcia

Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznaje różne formy wsparcia finansowego ubezpieczonym wyłącznie w przypadkach, gdy spełniają oni wymagania wskazane w konkretnych przepisach. Nawet jednak w sytuacji, gdy ubezpieczony nie spełnia przesłanek do uzyskania świadczenia i ZUS wydaje decyzję odmawiającą przyznania mu renty, emerytury czy innego świadczenia, to biorąc pod uwagę określone okoliczności oraz losowe zdarzenia dotyczące ubezpieczonych i ich członków rodziny, może przyznać świadczenie wyjątkowo. Takie świadczenie wypłacane jest w szczególnych sytuacjach życiowych.

Kto może ubiegać się o świadczenie wyjątkowe?

Wniosek o przyznanie świadczenia w drodze wyjątku przez prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych może złożyć ubezpieczony oraz pozostali po nim członkowie rodziny. Do tej grupy należą małżonek, zstępni i wstępni, którzy jednocześnie:

• wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty,
• nie mogą, ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek, podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym,
• nie posiadają niezbędnych środków utrzymania.

Osoby te nie mogły zatem spełnić wszystkich przesłanek do otrzymania świadczenia na zasadach ogólnych. W takich przypadkach prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych może przyznać wyjątkowo świadczenia w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie.

Definicje najważniejszych pojęć

Całkowita niezdolność do pracy oznacza niemożność wykonywania jakiejkolwiek pracy w normalnych warunkach. Musi być ona potwierdzona stosownym orzeczeniem wydanym przez lekarza orzecznika ZUS.

Wiek uniemożliwiający podjęcie pracy to okres poniżej 18. roku życia albo okres po przekroczeniu wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn).

Warunek wstępny – decyzja odmowna ZUS

Aby ubiegać się o emeryturę lub rentę specjalną od prezesa ZUS, w pierwszej kolejności należy w postępowaniu zwykłym uzyskać decyzję odmowną ZUS co do przyznania prawa do emerytury lub renty. Przykładowo, nie jest możliwa ocena uprawnień do wyjątkowej renty z tytułu niezdolności do pracy, zanim ZUS nie wyda decyzji odmownej w sprawie renty z tytułu niezdolności do pracy na zasadach ogólnych.

Szczególne okoliczności – interpretacja prawna

Za okoliczność szczególną, z powodu której ubezpieczony nie wypracował prawa do świadczenia na zasadach ogólnych, można uznać wyłącznie takie zdarzenie bądź stan, które wykluczają aktywność zawodową z powodu niemożności przezwyciężenia ich skutków. Gdyby te zdarzenia lub stan nie nastąpiły, ubezpieczony mógłby w przyszłości spełnić warunki do uzyskania renty lub emerytury na zasadach ogólnych. Szczególne okoliczności stanowią w tym przypadku zdarzenia, których zaistnieniu ubezpieczony nie ponosi winy, a które uniemożliwiły mu spełnienie wymaganych warunków.

Przesłanki przyznania świadczenia

Kolejną przesłanką do przyznania świadczenia w drodze wyjątku jest niemożność podjęcia pracy lub innej działalności zarobkowej objętej ubezpieczeniem społecznym z powodu całkowitej niezdolności do pracy lub z powodu wieku.

Ostatnią przesłanką stanowi fakt, że ubezpieczony nie posiada niezbędnych środków do utrzymania. Na podstawie złożonych dokumentów musi on wykazać, że jego sytuacja majątkowa i rodzinna jest na tyle trudna, że zapewnia ubezpieczonemu oraz członkom jego rodziny jedynie minimum egzystencji.

Podstawy wydania decyzji odmownej przez prezesa ZUS

Przepisy ustawy uzależniają przyznanie świadczenia w drodze wyjątku przez prezesa ZUS od łącznego spełnienia wszystkich czterech wymienionych przesłanek:

1. Bycia ubezpieczonym – za ubezpieczonego uznaje się każdego (z wyjątkiem osób podlegających ubezpieczeniu rolniczemu), kto kiedykolwiek był ubezpieczony w ZUS przez jakikolwiek okres, czyli kto podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu, a przed 1 stycznia 1999 roku ubezpieczeniu społecznemu
2. Niespełnienia wymaganych w ustawie warunków do uzyskania prawa do emerytury lub renty wskutek szczególnych okoliczności
3. Niemożności podjęcia pracy lub działalności ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek
4. Braku niezbędnych środków utrzymania

Procedura rozpatrywania wniosku

Prezes ZUS jako organ, do którego kierowany jest wniosek o wydanie świadczenia w drodze wyjątku, może w takiej sprawie albo uznać wniosek za uzasadniony i przyznać świadczenie, albo wydać decyzję odmawiającą przyznania tego świadczenia.

W tej sprawie nie przysługuje odwołanie w trybie zwyczajnym. Ubezpieczony może jednak wnieść wniosek do prezesa ZUS w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji odmownej z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy.