Tajemnice Bożego Narodzenia

Łacińskie słowo „vigilia" oznacza czuwanie, oczekiwanie. Chrześcijanie obchodzą to święto od IV wieku, a w Polsce tradycja wigilii upowszechniła się dopiero w XVIII wieku. Pierwsza wzmianka o obchodach Bożego Narodzenia pochodzi z połowy IV wieku. Dla ówczesnych chrześcijan najważniejsze były obchody zmartwychwstania Chrystusa, a data Jego przyjścia na świat była ważna tylko o tyle, że okoliczności narodzin i ród, z którego się wywodził były wypełnieniem proroctwa ze Starego Testamentu i dowodziły, że był Mesjaszem. Przyjęta przez Kościół data świętowania Bożego Narodzenia ma ścisły związek ze świętem przesilenia zimowego, obchodzonym przez pogan. W Rzymie w dniach 24 i 25 grudnia obchodzono Saturnalia ku czci boga urodzaju. W IV wieku przyćmiły je obchody Słońca Niezwyciężonego (Sol Invictus): nowego kultu, łączącego kilka różnych bóstw w jedno, potężne: Sol. Święto to ustanowił jako państwowe cesarz Lucjusz Domicjusz Aurelian w drugiej połowie III wieku. Chrześcijanie nie brali udziału w hucznych obchodach święta. Świętowali dopiero 6 stycznia, obchodząc święto objawienia Pańskiego, związane z chrztem Jezusa. Datę 25 grudnia, jako datę narodzenia Jezusa z Nazaretu przyjęto dlatego, aby przeciwstawić kultom pogańskim obchody narodzin prawdziwego zbawiciela. W rzymskim kalendarzu świąt chrześcijańskich po raz pierwszy Boże Narodzenie zamieszczono w 354 roku.

Kiedy urodził się Jezus
Ewangelie nie podają daty narodzin Jezusa. Wiadomo jednak, że przyszedł na świat za panowania cesarza rzymskiego Oktawiana Augusta i w ostatnich latach panowania w Judei Heroda Wielkiego. Specjaliści wykazali w swoich obliczeniach, że Jezus urodził się przed naszą erą. Wynika to z błędu, jaki ustalając datę narodzin Jezusa popełnił w roku 525 Dionizy Mały. Ten sekretarz papieża Jana I, ustalając moment początku „naszej ery" na 754 rok od założenia Rzymu, pomylił się o 4 lata . Ewangelia św. Mateusza mówi, że Chrystus urodził się za czasów panowania w Judei króla Heroda Wielkiego (37–4 p.n.e.). Ewangelista Łukasz wspomina, że stało się to podczas spisu ludności zarządzonego przez cezara Augusta Oktawiana oraz, że „spis ten odbył się zanim Kwiryniusz został wielkorządcą Syrii". Oktwian August władał cesarstwem w latach (31 p.n.e. – 14 n.e.). W tym czasie przeprowadził trzy spisy ludności imperium rzymskiego: w roku 28 p.n.e., 8 p.n.e. i 14 n.e. Publiusz Sulpicjusz Kwiryniusz – konsul rzymski na Bliskim Wschodzie – objął urząd gubernatora (wielkorządcy) Syrii w roku 6 lub 7 n.e.
Zgodnie z tym przekazem, Chrystus mógłby przyjść na świat w 8 roku p.n.e. (748 rok od założenia Rzymu). Prorok Daniel w swoim proroctwie podaje, że Mesjasz rozpocznie działalność mesjańską po okresie 483 lat od wydania dekretu o odbudowie świątyni, a zakończy ją trzy i pół roku później, w święto Paschy. Wspomniany dekret wydał król perski Artakserkses jesienią 457 roku p.n.e. Dodając do tej daty 483 lata otrzymamy 27 rok n.e. Zgodnie ze słowami Łukasza, Jezus zaczynający służbę „miał około 30 lat". Odliczając je wstecz, można oszacować datę narodzin Chrystusa na 5 roku p.n.e.
Nowy Testament podaje, że w dniu, w którym Chrystus przyszedł na świat „przebywali w polu pasterze i trzymali straż nocną nad swoją trzodą". W Izraelu zimna pora deszczowa panuje od początku listopada do początku marca. Pasterze nie wypasają wówczas bydła (przebywa ono w stajniach) i nie trzymają nad nim „nocnych straży". Chrystus musiał więc przyjść na świat w którymś z ośmiu miesięcy, podczas których bydło pozostaje pod gołym niebem. Najbardziej prawdopodobny jest przełom września i października, ponieważ wówczas miało miejsce święto Namiotów, na które pośrednio wskazuje Nowy Testament.

Gwiazda Betlejemska
Jednym źródłem wiedzy o gwieździe Betlejemskiej jest ewangelia św. Mateusza: „Albowiem widzieliśmy gwiazdę jego na wschód Słońca" (co należy rozumieć: na wschód od Słońca) . Według tradycji, drogę do Betlejem wskazała królom gwiazda z ogonem (kometa). Kometa faktycznie pojawiła się, jak zapisali starożytni uczeni chińscy, „na wschodzie". Stało się to w 5 roku p.n.e., a zjawisko było widoczne na niebie przez 70 dni, jest to czas wystarczający na dotarcie z Babilonii do Betlejem, to jest na przebycie drogi przez ewangelicznych „magów". Wydaje się jednak bardziej prawdopodobne, że narodzenie Mesjasza obwieściło jakieś inne zjawisko astronomiczne, ponieważ kometa była tradycyjnie czymś złowróżbnym. Proroka powinna raczej wskazać koniunkcja planet (ich pozorne połączenie na niebie). Idealna koniunkcja zapowiadająca przyjście Mesjasza i króla narodu żydowskiego miała miejsce w 7 roku p.n.e. Była to trzykrotne w ciągu sześciu miesięcy połączenie Jowisza i Saturna, mające miejsce na tle gwiazdozbioru Ryb. Saturn uważany był za gwiazdę Żydów, Jowisz za gwiazdę królów, a Ryby to gwiazdozbiór narodu żydowskiego i opatrzności.

Gdzie urodził się Jezus
Według św. Mateusza, przyszedł na świat w judejskim Betlejem, ponieważ w tym czasie mieszkała tam Jego matka, Miriam (Maria) i jej mąż Józef, którzy później osiedlili się w galilejskim Nazarecie. Św. Łukasz, również napisał w swojej ewangelii, że Jezus przyszedł na świat w Betlejem, ale przeciwnie do Mateusza uważał, że Maria i Józef pochodzili z Nazaretu, a do Betlejem wybrali się po to, by zgodnie z nakazem rzymskiej władzy wziąć udział w spisie ludności. Mieli taki obowiązek ze względu na betlejemski (Davidowy) rodowód Józefa. Narodziny Jezusa w Betlejem wypełniają starotestamentowe proroctwo Micheasza z VIII wieku p.n.e. Mówiło ono, że oczekiwany Mesjasz przyjdzie na świat w miejscu królewskiego namaszczenia Davida. Ewangelista Mateusz pisze, że kiedy Herod wypytywał arcykapłanów o miejsce narodzenia Mesjasza, otrzymał odpowiedź: „w Betlejem judzkim, bo tak napisał Prorok".
Ewangelie św. Łukasza i Mateusza są rozbieżne jeśli chodzi o szczegóły przyjścia Jezusa na świat. Łukasz, jako o miejscu narodzenia, mówi o stajence, rozumianej potem jako grota skalna pełniąca funkcję stajni. Brak miejsca w gospodzie jest dodatkowym potwierdzeniem koncepcji, według, której Jezus przyszedł na świat podczas żydowskiego Święta Namiotów, kiedy Betlejem było pełne pielgrzymów. Według Ewangelii św. Łukasza, pasterze zmierzający na miejsce narodzenia otrzymali wskazówkę, by odnaleźli „niemowlę leżące w żłobie".

Zwierzęta przy żłobku
Mimo, że ewangelie na ten temat milczą, powszechne jest przekonanie, że przy narodzinach Jezusa był obecny wół i osioł. Bierze się ono z Ewangelii Pseudo –Mateusza mówiącej o pokłonie osła i wołu. Motyw ten został rozpowszechniony, również w sztuce, ponieważ wiązał narodziny Jezusa ze starymi proroctwami. Według proroka Izajasza: „Poznał wół Pana swego i osioł Pana swego stajnię". Tradycja starotestamentowa przedstawia osła jako zwierzę Mesjasza. W chrześcijańskim średniowieczu osioł i wół zmieniły symbolikę: osioł jako zwierzę dźwigające ciężary stał się zapowiedzią krzyża, a wół został symbolem ofiary.

Trzej królowie
Według ewangelii św. Mateusza pokłon nowo narodzonemu Mesjaszowi oddali mędrcy, według ewangelii św. Łukasza: pasterze. Ewangelia Mateusza mówi jedynie o trzech „Magach przybyłych ze Wschodu". Jednak tradycja chrześcijańska powoli zamieniła magów w królów. W Psalmie 72 ze Starego Testamentu znajduje się fragment „królowie Tarszisz i Wysp przyniosą dary, królowie Szeby i Saby złożą daninę". Badacze kultury są zdania, że powiązano potem te słowa z ewangeliczną wzmianką o magach – mędrcach. Po raz pierwszy „królowie" pojawiają się w II wieku w pismach teologa Tertuliana. Pochodzenie liczby królów wiązane jest z trzema darami ofiarowanymi przez nich Jezusowi. Trzy, jako liczbę mędrców przypieczętowała średniowieczna „relikwia magów" zawierająca szczątki trzech mężczyzn. Relikwię tę w 325 roku przywiozła w z Jerozolimy do Konstantynopola św. Helena. Imiona Kacper, Melchior i Baltazar nadał mędrcom apokryf aramejski z VII wieku. Z biegiem lat (ok. XIV w) „Trzech Króli" zaczęto przedstawiać jako ludzi trzech ras: białej, żółtej i czarnej.

Złoto, kadzidło i mirra
Dary, które Magowie ofiarowali Mesjaszowi miały znaczenie symboliczne. Złoto oznaczało władzę królewską, było dowodem uznania za króla i szacunku. Kadzidło (mieszanina żywic różnych drzew z domieszką aromatycznych ziół) to symbol kapłaństwa i boskości. Mirra (wonna gumożywica z kory balsamowca rosnącego w Arabii i wschodniej Afryce) symbolizowała wieczność, ale i poświęcenie. Jako substancja służąca do namaszczania zmarłych, była zapowiedzią męczeńskiej śmierci Jezusa Chrystusa.