Wigilijne tradycje i obyczaje - sprawdź, czy je znasz!

Spis treści

1. Świąteczne przesądy
2. Symbolika ozdób choinkowych
3. Wigilijne obyczaje
4. Dzielenie się opłatkiem
5. Wspólna wieczerza
6. Kolędowanie
7. Kto zostawia prezenty pod choinką?
8. Na pasterkę chodźmy

Świąteczne przesądy

Dzień wigilijny był od zawsze bogaty w zwyczaje i zabobony, które posiadały magiczną moc. Jednym z nich był zakaz szycia, tkania, motania i przędzenia, ponieważ wszystkie te czynności były szczególnie lubiane przez demony wody, które mogły pojawić się wszędzie tam, gdzie zakaz był łamany. Koniecznie też przestrzegano, aby w Wigilię nie kłócić się ze sobą oraz okazywać sobie wzajemnie życzliwość. Do dnia dzisiejszego przetrwał też przesąd, że jeżeli pierwszym gościem, który przybędzie w wigilijny poranek będzie młody chłopiec, to przyniesie on domowi zapowiedź szczęśliwego roku.

Symbolika ozdób choinkowych

• gwiazdka na czubku choinki symbolizuje gwiazdę betlejemską;
• jabłka - zdrowie i urodę;
• orzechy - dobrobyt i siły witalne;
• miodowe pierniki - dostatek na cały przyszły rok;
• opłatek - miłość i harmonię;
• łańcuchy wzmacniały rodzinne więzi
• lampki i bombki miały chronić dom od demonów i ludzkiej nieżyczliwości;
• dzwoneczki oznaczały dobre nowiny i radosne wydarzenia;
• aniołki - opiekunów domu. 

Wigilijne obyczaje

Najważniejszy moment wigilijnego dnia stanowi rodzinna wieczerza, do której zasiada się w gronie najbliższych. Wedle ludowego obyczaju do wigilijnego stołu należy siadać według starszeństwa, aby i schodzić z tego świata w takiej samej kolejności. Wedle polskiej tradycji, liczba gości podczas wieczerzy wigilijnej powinna być parzysta. Zwyczaj nakazuje też, aby na stole znalazł się jeden dodatkowy talerz dla niespodziewanego gościa. Do wigilijnej kolacji tradycyjnie zasiada się wraz z pojawieniem się na niebie pierwszej gwiazdki, która stanowi pamiątkę gwiazdy prowadzącej Trzech Króli do stajenki w Betlejem. 

Dzielenie się opłatkiem

Tradycyjnie spożywanie wieczerzy wigilijnej poprzedza dzielenie się opłatkiem, który w polskim obyczaju jest symbolem pojednania i przebaczenia, a także znakiem przyjaźni i miłości. Opłatkiem dzielono się też symbolicznie z duszami zmarłych. W tym celu kładziono opłatek na dodatkowym talerzu, który stawiano na wigilijnym stole. Zwyczaj ten kultywuje się w wielu domach, aż do dnia dzisiejszego. W niektórych regionach Polski opłatkiem obdziela się również gospodarskie zwierzęta, ponieważ z okazji tak wielkiego święta nawet one powinny zdaniem gospodarzy dostąpić tego zaszczytu. 

Wspólna wieczerza

Nie ma zgodności, co do liczby wigilijnych potraw, których mogło być od 5, aż do 13. W domach magnackich Wigilia była prawdziwą ucztą, składającą się z licznych dań rybnych z karpiami na czele, gdzie potraw było na ogół 13. W domach szlacheckich serwowano 11 potraw, zaś na stołach w domach mieszczańskich było ich tradycyjnie 9. W chłopskich i najbiedniejszych domach stawiano zwykle na stołach jedynie 5-7 postnych na ogół potraw.

Każdą potrawę wigilijną należy chociażby spróbować, aby jej nie zabrakło na stole w przyszłym roku. Nie należy również wstawać zza stołu w trakcie posiłku. Zakaz ten nie dotyczy gospodyni lub innej osoby podającej do stołu.

Kolędowanie

Do tradycji należy również wspólne śpiewanie kolęd na zakończenie wspólnego posiłku. W wielu regionach istnieje przesąd, że w wieczór wigilijny woda w źródłach i potokach zamienia się w wino, miód, a nawet złoto, lecz trwa to bardzo krótko i jest dane tylko osobom niewinnym i szczęśliwym. Stąd pochodził też zwyczaj rytualnego mycia się w źródlanej wodzie, którą należało nabrać o północy, aby miała ona moc zabezpieczającą przed chorobami.

Kto zostawia prezenty pod choinką?

Prezenty dla dzieci i dorosłych zostawia pod choinką w zależności od regionu „św. Mikołaj”, „Dzieciątko” na Górnym Śląsku oraz „Gwiazdor” znany w Wielkopolsce, na Kujawach i Pomorzu. Wśród Polaków mieszkających na Kresach Wschodnich postacią tą może być także „Dziadek Mróz”. Zwyczaj obdarowywania się prezentami w Wigilię lub Boże Narodzenie ma bardzo długą tradycję i potocznie jest nazywany Gwiazdką. Ten przemiły zwyczaj kultywowany jest w wielu krajach, również przez osoby bezwyznaniowe.

Na pasterkę chodźmy

Po wigilijnej kolacji, najczęściej już o północy, w kościołach rzymskokatolickich rozpoczyna się uroczysta msza zwana Pasterką, która upamiętnia oczekiwanie i modlitwę pasterzy, zmierzających do biblijnego Betlejem. Odprawiana o północy, otwiera oktawę liturgicznych obchodów, które są związane z tajemnicą Wcielenia. Tajemnica ta dotyczy przyjęcia przez Syna Bożego ludzkiej natury oraz jego przyjścia na świat.