Zachowek po zmianach. Czym jest zachowek? Ile wynosi i komu przysługuje?

Spis treści

1. Dziedziczenie testamentowe i ustawowe
2. Kto ma prawo do zachowku?
3. Zachowek a kolejność dziedziczenia
4. Ile wynosi zachowek?

W 2023 roku weszły w życie zmiany w przepisach o zachowku. Najważniejsze z nich to:

• Możliwość zrzeczenia się zachowku. Od 22 maja 2023 roku osoba uprawniona do zachowku może zrzec się tego prawa w całości lub w części. Zrzeczenie się zachowku może nastąpić w formie aktu notarialnego lub w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym.
• Możliwość rozłożenia na raty, odroczenia terminu płatności i obniżenia wysokości zachowku. Od 22 maja 2023 roku osoba zobowiązana do zapłaty zachowku może wystąpić do sądu z wnioskiem o rozłożenie zapłaty na raty, odroczenie terminu płatności lub obniżenie wysokości zachowku. Sąd podejmie decyzję w oparciu o stan faktyczny i prawny sprawy.
• Rozszerzenie świadczeń ekwiwalentnych wobec zachowku o świadczenia ze strony fundacji rodzinnej. Od 22 maja 2023 roku świadczenia ze strony fundacji rodzinnej mogą obniżyć wartość zachowku. Fundacja rodzinna może zostać powołana w testamencie jako spadkobierca lub uprawniona do zapisu windykacyjnego. Powyższe zmiany mają na celu zwiększenie elastyczności przepisów o zachowku i umożliwienie stronom spraw spadkowych zawarcia porozumienia w tym zakresie.

Dziedziczenie testamentowe i ustawowe

O tym, kto odziedziczy spadek może zdecydować sam spadkodawca, o ile sporządzi za życia testament. Jeśli tego nie zrobi, prawo spadkowe wskazuje, jaka jest kolejność tzw. dziedziczenia ustawowego, czyli kto ma prawo do spadku w pierwszej kolejności w kręgu rodziny, a kto je zyskuje w dalszej kolejności.

Zachowek: Prawo do zachowku polega na tym, że osoba pominięta w testamencie może wystąpić przeciwko spadkobiercy o zapłatę sumy pieniężnej. Przepisy regulujące sprawy związane z zachowkiem mają za zadanie chronić interesy najbliższych członków rodziny zmarłego wykluczonych z testamentu.

Kto ma prawo do zachowku?

Prawo do zachowku mają osoby z najbliższego kręgu rodziny zmarłego, czyli np. dzieci, wnuki lub prawnuki, które nie dostały od niego nic, choć w drodze dziedziczenia ustawowego przysługiwałby im spadek. Do zachowku uprawnieni są zstępni (czyli dzieci, wnuki itd.), ale także małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Typowy przypadek prawa do zachowku zachodzi jeśli np. spadkodawca mając dwoje dzieci, w testamencie zapisze wszystko jednemu z nich, a żonie i drugiemu dziecku nic. Wtedy zarówno żona jak i dziecko pominięte w testamencie mają prawo do zachowku.

Zachowek a kolejność dziedziczenia

Rodzice spadkodawcy będą uprawnieni do zachowku dopiero wtedy, gdy spadkodawca nie miał żony (męża) i dzieci lub jego żona (mąż) i dzieci nie żyją. Czyli nie istnieją osoby uprawnione do dziedziczenia w pierwszej kolejności. Jeżeli nie żyją ani dzieci, ani współmałżonek, ani rodzice spadkodawcy, uprawnienie do zachowku przechodzi dalej, na osoby uprawnione kolejno po nieżyjących. Ta zasada wskutek najnowszych zmian w prawie spadkowym uległa ograniczeniu.

Ile wynosi zachowek?

To połowa wartości spadku, który przypadałby osobie uprawnionej, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego (a nie testamentowego). W przypadku osób uprawnionych niezdolnych do pracy i małoletnich zachowek wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego, które osoby te miałyby w przypadku dziedziczenia z ustawy.

Wyliczenie sumy zachowku (bo może on mieć wyłącznie formę pieniężną) na pozór nie jest trudne, ale może się okazać naprawdę skomplikowane. Przepisy Kodeksu cywilnego określają, które darowizny bierze się pod uwagę przy obliczaniu zachowku. Np. stanowią, że przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, za to nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Aby prawidłowo wyliczyć wysokość należnego zachowku należy:

1. Obliczyć udział uprawnionego w spadku (w częściach całości), tak jakby dziedziczył zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego,

2. Ustalić wysokość zachowku (w pieniądzach) i sprawdzić, czy uprawnionym do zachowku jest małoletni lub niezdolny do pracy (bo wtedy wysokość zachowku jest większa).

Nowe przepisy wprowadziły:

• możliwość zrzeczenia się zachowku,
• rozłożenia zachowku na raty,
• odroczenia terminu płatności zachowku,
• obniżenia jego wysokości.

Ważne! Obowiązują one w stosunku do wszystkich osób obowiązanych i uprawnionych do zapłaty zachowku.

Dzięki nowym przepisom spadkobierca już nie musi np. zaciągać kredytu gotówkowego, aby spłacić pominiętego w testamencie krewnego, ponieważ może wnioskować (przed sądem) o spłatę zachowku w ratach.

Zobowiązany do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku może żądać odroczenia terminu jego płatności, rozłożenia go na raty, a w wyjątkowych przypadkach jego obniżenia. Na te możliwości wpływa sytuacja osobista i majątkowa uprawnionego do zachowku oraz zobowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku.

Ważne! W przypadku rozłożenia na raty roszczenia z tytułu zachowku terminy ich uiszczenia nie mogą przekraczać łącznie 5 lat. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie na wniosek zobowiązanego sąd może jednak przedłużyć ten termin. Zmieniony termin nie może być dłuższy niż 10 lat. Możliwe jest też odroczenie terminu zapłaty rat już wymagalnych.

Jeżeli ustały okoliczności uzasadniające obniżenie zachowku, to należy zwrócić sumę pieniężną, o którą obniżony został zachowek. Taki zwrot będzie miał miejsce na wniosek osoby uprawnionej do zachowku. Zwrotu nie będzie można żądać po upływie 5 lat od dnia obniżenia zachowku.

Nowe przepisy umożliwiły zawarcie umowy o zrzeczenie się prawa do zachowku. Na ich mocy zrzeczenie się dziedziczenia może być ograniczone do zrzeczenia się tylko prawa do zachowku w całości lub w części. Zrzeczenie się dziedziczenia na korzyść innej osoby może mieć miejsce pod warunkiem, że ta osoba dziedziczy.

Prawo do zachowku powstaje także wtedy, gdy jeszcze za życia przyszły spadkodawca przekazuje komuś wszelkie wartościowe nieruchomości i rzeczy w drodze darowizny. Np. ojciec dwóch synów przepisuje wszystkie swoje nieruchomości na jednego z nich albo na jednego przepisuje nieruchomości o wartości znacznie większej niż ta, którą mają rzeczy darowane drugiemu.

Ważne! W sytuacji, gdy spadkodawca w chwili śmierci posiadał rodziców, małżonka i dzieci to roszczenie o zachowek mają tylko ci krewni, którzy dziedziczyliby (na podstawie dziedziczenia ustawowego) w pierwszej kolejności, czyli w takiej sytuacji - tylko dzieci i małżonek. Dopiero w sytuacji, gdyby spadkodawca nie miał dzieci, czy małżonka, wtedy o zachowek mogą wystąpić jego rodzice.

Listen on Spreaker.