Co zrobić, gdy stracisz pracę

Jak się odwołać

Odwołanie od wypowiedzenia musisz złożyć w ciągu 7 dni od dnia jego doręczenia, a gdy rozwiązano z tobą umowę o pracę bez wypowiedzenia lub umowa wygasła, masz na to 14 dni. Jeśli sąd ustali, że wypowiedzenie umowy o pracę jest nieuzasadnione lub bezprawne, a jeszcze nie upłynął termin wypowiedzenia, orzeka po prostu o bezskuteczności wypowiedzenia i… pracujesz dalej. Jeśli zaś twoja umowa o pracę została już rozwiązana (upłynął okres wypowiedzenia), możesz żądać przyjęcia cię z powrotem do pracy na poprzednich warunkach lub uznania wypowiedzenia za bezskuteczne. Zamiast tego możesz również domagać się odszkodowania.

Przeczytaj koniecznie: Co pracodawca może potrącić z pensji

Odszkodowanie zamiast przywrócenia

Jeśli jednak sąd ustali, że twoje żądanie przyjęcia cię z powrotem do pracy lub uznania wypowiedzenia za bezskuteczne jest niemożliwe lub niecelowe, może zamiast tego nakazać wypłatę odszkodowania. Dzieje się tak np. gdy sąd uzna, że twój powrót do pracy spowoduje tylko zaostrzenie konfliktu, który był przyczyną zwolnienia. Sąd orzeknie o odszkodowaniu zamiast przywróceniu do pracy także, gdy twoja firma została zlikwidowana lub upadła albo nastąpiły zmiany organizacyjne, uniemożliwiające powrót do pracy. Odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy wypowiedzenia. Jeśli była to umowa na czas określony albo na czas wykonania określonej pracy - w wysokości wynagrodzenia za czas, do którego umowa miała trwać, jednak nie więcej niż za 3 miesiące.

Masz prawo do wynagrodzenia

Jeśli wróciłeś do pracy po orzeczeniu sądu, pracodawca ma obowiązek podpisać z tobą nową umowę o pracę, ale na takich samych warunkach, jak poprzednio (to znaczy na to samo stanowisko i z wcześniejszym wynagrodzeniem). Przysługuje ci też wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy. Nie więcej jednak niż za dwa miesiące, a gdy okres wypowiedzenia wynosił trzy miesiące - nie więcej niż za jeden miesiąc.

Jeżeli umowę o pracę rozwiązano z tobą bezpodstawnie lub bezprawnie, a brakowało ci nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, masz prawo do wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy. Ta zasada dotyczy również pracownic w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego oraz pracowników - ojców korzystających z urlopu macierzyńskiego.

Kogo nie można zwolnić

Pracodawca nie zawsze może się z tobą rozstać. Są przepisy, które chronią niektórych pracowników przed wypowiedzeniem umowy.

1. Osoby, którym do emerytury zostały 4 lata
Nie musisz bać się zwolnienia z pracy, jeśli brakuje ci czterech lat do osiągnięcia wieku emerytalnego. Ochrona obejmuje kobiety w wieku 56-60 lat i mężczyzn w wieku 61-65 lat, mających odpowiedni staż pracy (gdy osiągnąłeś wiek emerytalny, ale masz zbyt krótki staż, pracodawca może dać ci wypowiedzenie). Gdy jesteś o krok od emerytury, firma nie tylko nie ma prawa cię zwolnić, ale też nie może dać ci wypowiedzenia zmieniającego, czyli np. obniżyć wynagrodzenia.

Uwaga!
Niestety, od zwolnienia nie uchronisz się, jeśli firma, w której pracujesz, upadnie lub zostanie zlikwidowana. Tak samo, gdy pracodawca wręczy ci zwolnienie dyscyplinarne.

2. Osoby, które są na zwolnieniu
Jesteś chroniony także podczas zwolnienia lekarskiego. Jeśli byłeś zatrudniony krócej niż pół roku, bez obaw możesz chorować trzy miesiące. Gdy masz półroczny lub dłuższy staż pracy, pracodawca nie może wręczyć ci wypowiedzenia przez łączny okres pobierania wynagrodzenia, zasiłku za czas choroby oraz świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze trzy miesiące. Czyli możesz bezpiecznie chorować maksymalnie przez 272 dni lub 360 dni przy gruźlicy.

Nie można cię zwolnić także podczas urlopu wypoczynkowego czy innej usprawiedliwionej nieobecności (np. urlopu szkoleniowego, bezpłatnego) trwającej maksymalnie miesiąc.

Uwaga!
Niezależnie od tego, czy będziesz na urlopie czy dłuższej chorobie, zwolnią cię, gdy firma zlikwiduje się lub ogłosi upadłość.

3. Kobiety w ciąży i na urlopie macierzyńskim
Jeśli jesteś w ciąży lub przebywasz na urlopie macierzyńskim, rozwiązanie umowy może nastąpić tylko, gdy została ogłoszona upadłość albo likwidacja firmy. Nie można cię zwolnić, jeśli firma tylko się restrukturyzuje, likwiduje działy czy stanowiska. W ramach takich zwolnień (wszystko jedno grupowych czy indywidualnych) pracodawca może ci dać jedynie wypowiedzenie zmieniające, ale jeśli miałoby ono spowodować obniżenie wynagrodzenia, przysługuje ci dodatek wyrównawczy do końca okresu ochronnego.

Uwaga!
Ochrona obejmuje również ojca dziecka, jeśli to on przebywa na urlopie macierzyńskim.

4. Mamy na urlopie wychowawczym
Pracodawca nie może cię zwolnić od dnia złożenia wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia jego zakończenia. Rozwiązanie umowy o pracę w tym czasie jest dopuszczalne tylko w razie upadłości lub likwidacji firmy.

5. Osoby młodociane
Jeśli jesteś pracownikiem młodocianym zatrudnionym w celu przyuczenia do zawodu, pracodawca może cię zwolnić tylko wtedy, gdy:

- nie wypełniasz obowiązków wynikających z umowy o pracę lub obowiązku dokształcania się;
- ogłoszono upadłość lub likwidację firmy;
- firma uległa reorganizacji, która uniemożliwia dalsze kształcenie młodocianego;
- stwierdzono twoją nieprzydatność do wykonywania pracy w zakresie, w którym odbywasz przygotowanie zawodowe.

6. Niektórzy wojskowi
Pracodawca nie może cię zwolnić, jeśli zostałeś powołany do czynnej służby wojskowej lub jej form zastępczych, zasadniczej służby wojskowej lub przeszkolenia wojskowego. Ochrona dotyczy wszystkich rodzajów umów o pracę. Obejmuje okres od doręczenia karty powołania do zakończenia służby.

Uwaga!
Nie można też zwolnić żony żołnierza, chyba że wyłącznie z jej winy albo gdy dojdzie do zwolnień grupowych, upadłości czy likwidacji zakładu pracy.

7. Związkowcy, społecznicy i działacze
Nie musisz obawiać się zwolnienia, jeśli jesteś członkiem zakładowej organizacji związkowej lub rady pracowniczej albo jesteś upoważniony do reprezentowania związku wobec pracodawców. Związkowiec korzysta z tej ochrony przez czas kadencji i zwykle jeszcze przez rok po jej zakończeniu.

Patrz też: Pamiętaj! Licz nadgodziny

Jesteś też nietykalny, jeśli pełnisz funkcję społecznego inspektora pracy. Ochrona trwa przez 4-letnią kadencję i później jeszcze przez rok.

Szczególnie chronieni przed zwolnieniem są też radni wszystkich szczebli. Pracodawca może ich zwolnić tylko, gdy uzyska zgodę rady gminy, powiatu i sejmiku województwa. Z ochrony korzystają też członkowie rad nadzorczych w spółkach powstałych z przekształceń przedsiębiorstw państwowych, posłowie i senatorowie, osoby zatrudnione przy zwalczaniu chorób zakaźnych, radcowie prawni zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, członkowie rady spółdzielni, inwalidzi wojenni skierowani do pracy przez starostę oraz kombatanci i osoby represjonowane.

W jaki sposób mogą cię zwolnić

Kodeks pracy przewiduje trzy sposoby rozwiązania umowy o pracę:

- za porozumieniem stron;
- bez wypowiedzenia - może nastąpić z winy pracownika (tzw. zwolnienie dyscyplinarne) lub z innych przyczyn niezależnych od pracownika (np. długiej choroby);
- za wypowiedzeniem.

Okres wypowiedzenia wynosi:

- Umowa na czas określony:
2 tygodnie, jeśli jest dłuższa niż 6 miesięcy i jest taka klauzula w umowie.

- Umowa na okres próbny:
3 dni robocze, jeśli okres próbny nie przekracza 2 tygodni,
1 tydzień, jeśli okres próbny jest dłuższy niż 2 tygodnie,
2 tygodnie, jeśli okres próbny wynosi 3 miesiące.

Umowa na czas nieokreślony:
2 tygodnie, jeśli pracujesz krócej niż 6 miesięcy,
1 miesiąc, jeśli pracujesz co najmniej 6 miesięcy,
3 miesiące, jeśli pracujesz co najmniej 3 lata.

Zostałeś zwolniony? Sprawdź, jakie masz prawa

Masz prawo do dni wolnych na szukanie pracy
Znalezienie nowej pracy nie jest proste, dlatego możesz jej szukać już w trakcie okresu wypowiedzenia. Jeśli masz 2-tygodniowy lub miesięczny okres wypowiedzenia, masz prawo do dwóch dni zwolnienia na poszukiwanie nowej pracy. Przy 3-miesięcznym okresie wypowiedzenia przysługują ci trzy dni wolnego. Możesz je wykorzystać, jeśli wypowiedziano ci umowę zawartą na: czas nieokreślony, czas określony (dłuższy niż 6 miesięcy) lub okres próbny (3 miesiące). Sam musisz złożyć wniosek, ale pracodawca nie może ci odmówić wolnych dni i nie musisz udowadniać, w jaki sposób wykorzystałeś czas zwolnienia na poszukiwanie pracy.

Przeczytaj koniecznie: Wszystko o urlopie - sprawdź, ile dni ci przysługuje

Masz prawo do świadectwa pracy
Nie musisz się o nie upominać, to obowiązek pracodawcy. Powinien wydać ci świadectwo niezwłocznie, niezależnie od tego, która strona rozwiązała umowę i w jakim trybie. Nie ma również znaczenia, czy rozliczyłeś się z pracodawcą (np. czy wypełniłeś obiegówkę).

Świadectwo pracy powinieneś otrzymać w dniu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy. W ciągu 7 dni od otrzymania świadectwa pracy możesz wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o jego sprostowanie. Jeśli pracodawca odmówi, możesz wystąpić z tym żądaniem do sądu.

Jeśli pracodawca nie wydał ci świadectwa w terminie lub wydał niewłaściwe i poniosłeś z tego powodu szkodę, możesz żądać od niego odszkodowania (w wysokości wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, nie dłużej jednak niż 6 tygodni).

Uwaga!
Pracodawca nie ma obowiązku wystawienia ci referencji. Może to zrobić na twoją prośbę, ale nie musi.

Masz prawo do ekwiwalentu zamiast urlopu
Pracodawca może wysyłać cię na urlop w okresie wypowiedzenia, ale jeśli nie zdążysz go wykorzystać w tym czasie - powinien wypłacić ci ekwiwalent pieniężny (twoje żądanie przedawnia się po 3 latach od dnia rozwiązania stosunku pracy).

Masz prawo do odprawy emerytalnej
Jeśli rozwiązanie umowy o pracę jest związane z twoim przejściem na emeryturę lub rentę, przysługuje ci, zgodnie z kodeksem pracy, odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia (niezależnie od rodzaju umowy i wymiaru czasu pracy). Firma może ci przyznać wyższą odprawę, jeśli przewiduje to układ zbiorowy pracy. Odprawę emerytalną możesz otrzymać tylko raz, ale jeśli pracujesz w kilku firmach i we wszystkich jednocześnie przechodzisz na emeryturę, odprawa przysługuje ci w każdej z nich.

Możesz żądać od pracodawcy odszkodowania za:

- nieuzasadnione lub niezgodnie z prawem wypowiedzenie umowy - wysokość zależy od rodzaju umowy o pracę, o odszkodowanie musisz walczyć w sądzie pracy:
- umowa na okres próbny - w wysokości wynagrodzenia za okres, do którego umowa miała trwać;
- umowa na czas określony lub na czas wykonywania określonej pracy - nie więcej niż za 3 miesiące;
- umowa na czas nieokreślony - w wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy;
- rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia - wysokość zależy od rodzaju umowy o pracę, o odszkodowanie musisz walczyć w sądzie pracy:
- umowa na czas nieokreślony i na czas próbny - w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, ale możesz też żądać przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach albo odszkodowanie;
- umowa na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy - w wysokości wynagrodzenia za czas, do którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za 3 miesiące;
- skrócony okres wypowiedzenia
- pracodawca może ci skrócić trzymiesięczny okres wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony, jeżeli wypowiedziano ci umowę z powodu ogłoszenia upadłości pracodawcy, ogłoszenia likwidacji firmy lub innych przyczyn niedotyczących pracowników.

Okres faktycznego wypowiedzenie umowy o pracę nie może być krótszy niż miesiąc, ale przysługuje ci odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia.

Masz prawo do odprawy pieniężnej
Przysługuje ci, jeśli straciłeś pracę w ramach tzw. zwolnień grupowych w wysokości:

- jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli byłeś zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata;
- dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli byłeś zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat;
- trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli byłeś zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat;

Masz prawo do odszkodowania z powodu śmierci pracodawcy
Tylko gdy twój pracodawca jest osobą fizyczną. Wysokość odszkodowania zależy od rodzaju umowy o pracę:

- okres próbny lub na czas nieokreślony - w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia tych umów;
- czas określony lub na czas wykonania określonej pracy - w wysokości dwutygodniowego wynagrodzenia.