Sojusz Północnoatlantycki zosatł zawarty w poczuciu zagrożenia, jakie propagowany przez Związek Radziecki komunizm stanowił dla demokracji. Wydarzenia takie, jak obalenie przez Partię Komunistyczną demokratycznego rządu w Czechosłowacji w 1948 r., stanowiły wyraźny sygnał ostrzegawczy dla Europy Zachodniej. Innym brzemiennym w skutkach incydentem było zablokowanie przez siły sowieckie Berlina Zachodniego. W 1949 r. sowieci grozili detonacją bomby atomowej, a w 1950 r. wybuchła wojna koreańska. W obliczu tych wydarzeń oraz ogromnych zniszczeń po II wojnie światowej, NATO miało przeciwdziałać radzieckiej ekspansji, zapobiec odrodzeniu się europejskich nacjonalizmów oraz sprzyjać integracji europejskich państw.
Nad demokratycznym ładem w Europie miały czuwać państwa członkowskie z Europy, Kanada i Stany Zjednoczone, dla których Związek Radziecki był realnym wrogiem i rywalem do władzy globalnej. USA niosły Europejczykom pomoc na wielu płaszczyznach. Między innymi w ramach tzw. Planu Marshalla udzieliły poszczególnym państwom bezzwrotnej pomocy finansowej oraz niskooprocentowanych pożyczek, które zosatły pomyślane tak, aby ułatwić odbudowę gospodarki. Jednak odnowienie stosunków handlowych musiało poprzedzić poczucie bezpieczeństwa europejskich państw. A to miała im zapewnić współpraca militarna.
Biorąc pod uwagę powyższe czynniki, kilka europejskich krajów postanowiło zacieśnić wzajemną współpracę wojskową i w kwestii obronności zbiorowej, oraz zacieśnić stosunki ze Stanami Zdjednoczonymi. 4 kwietnia 1949 r. został zawiązany sojusz, do którego przystąpiły: Belgia, Dania, Francja, Islandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Norwegia, Portugalia, Wielka Brytania, Kanada i Stany Zjednoczone. Jego podstawowym celem było zapewnienie wolności i bezpieczeństwa poszczególnych członków.
Przeczytaj również: Andrzej Duda: Brexit nie jest zagrożeniem dla NATO
Wszystkie państwa założycielksie ustaliły w art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego - traktatu założycielskiego NATO, że „zbrojna napaść na jedno lub więcej państw członkowskich będzie uważana za napaść przeciwko nim wszystkim". Członkowie sojuszu zobowiązali się do tego, że w odpowiedzi na agresję podejmą odpowiednie środki, nie wykluczając działań militarnych. Dzięki aktowi założycielskiemu, a zwłaszcza jego artytkułom 2 i 3, udało się stworzyć podwaliny pod współpracę wojskową, ale również niemilitarną między państwami członkowskimi.
Pierwszym sekretarzem generalnym NATO został lord Ismay z Wielkiej Brytanii. Z czasem do sojuszu zaczęły przystępować kolejne państwa, począwszy od Grecji i Turcji w 1952 r., porzez Niemcy Zachodnie w 1955 roku. W reakcji na ten ostatni ruch Związek Sowiecki zawartł w tym samym roku Układ Warszawski. W 1961 r. stanął symboliczny Mur Berliński. Zawiązanie Sojuszu Północnoatlantyckiego poprzedziło utworzenie Unii Zachodniej (sojuszu wojskowego) w 1948 r., która w 1954 r. przekształciła się w Unię Zachodnioeuropejską .
Jednym z szybko przyjętych przez członków NATO założeń była nuklearna doktryna zmasowanego odwetu. Gdyby Rosja użyła broni nueklearnej, NATO zrobiłoby to samo. Natomiast wysłanie Sputnika w kosmos w 1956 r. zmobilizowało członków sojuszu do współpracy w dziedzinie nauki.
Może cię zainteresować: Szczyt NATO: Przed nami spotkanie Baracka Obamy i Andrzeja Dudy
Początkowo sojusz miał swoją siedzibę na przedmieściach Paryża niedaleko Wersalu, z czasem przeniósł się do stolicy Francji. W 1966 r. Francja złożyła wniosek o opuszczenie zintegrowanej struktury dowodzenia wojskowego NATO. Został on pozytywnie rozpatrzony, a w 1967 r. NATO przeprowadziło się do Brukseli.
Przez pierwsze dekady swojej działalności NATO dążyło do łagodzenia napięć między stronami zimnej wojny. Postawę tę określono jako „détente". O ile początko NATO zabiegało o zachowanie statusu quo w Europie, o tyle takie wydarzenia, jak sowiecka inwazja na Węgry w 1956 r. czy wkroczenie wojsk sowieckich do Czechosłowacji w 1968 r. sprawiły, że z czasem sojusz bardziej starał się inicjować dialog między swoimi członkami a członkami Układu Warszawskiego.
W 1979 r., po inwazji Związku Radzieckiego na Afganistan i ulokowaniu swoich pocisków batalistycznych w różnych częściach Europy, NATO zawiesiło postępowanie zgodne z détente. W latach 80. dały się zauważyć pierwsze oznaki wygasania zimnej wojny. W 1987 r. Stany Zjednoczone i Związek Radziecki podpisały traktat, który pozwolił wyciszyć pociski batalistyczne i zrezygnować z rejsców jądrowych. W 1982 r. do sojuszu przystąpiło kolejne, a zarazem pierwsze od 1955 r. państwo - Hiszpania.
Zobacz także: Szczyt NATO: „Polska na obronę wydaje więcej i lepiej"
Po upadku Związku Radzieckiego i symbolicznym zburzeniu Muru Berlińskiego istnienie NATO stanęło pod znakiem zapytania. Wkrótce jednak stało się jasne, że należy powstrzymać tworzenie się tendencji nacjonalistycznych i stworzyć fundamenty pod zbiorowe bezpieczeństwo.
NATO jest sojusznikiem ONZ. Obie organizacje interweniowały wpsółnie, aby położyć kres wojnie w Jugosławii. Konflikty w Górskim Karabachu czy Czeczeni uświadomiły jednak NATO, że ważna jest także współpraca z państwami nienależącymi do sojuszu. W 1994 r. powstał Program dla Pokoju, który umożliwia krajom niezrzeszonym w sojuszu współpracę i wymianę informacji z NATO. Na tej podtawie mogą one np. dokonać modernizacji armii. To od partnerów zależy, na ile blisko będą współpracować. Przykładem państw, które po etapie partnerstwa zdecydowały się przystąpić do Sojuszu Północnoatlantyckiego, są: Polska, Czechy i Węgry. Od 1999 r. wchodzą one oficjalnie w skład NATO.
Do czasu upadku Związku Radzieckiego NATO było statyczną organizacją, której samo istnienie pomagało powstrzymać sowieckie zapędy nuklearne. Po upadku Muru Berlińskiego działalność sojuszu nabrała dynamiki. W 1999 r. NATO postawiło sobie za cel zapewnienie bezpieczeństwa euroatlantyckiego, walkę z opresją i konfliktami etnicznymi, dążenie do pobudzenia gospodarki, utrzymania porządku politycznego i przeciwdziałanie użyciu broni masowego rażenia.
W 1998 r. NATO interweniowało w Kosowie. Atak na World Trade Center 11 września 2001 r. spowodował, że wielu członków NATO zdecydowało się na interwencję w Afganistanie. W 2011 r. miała miejsce interwencja w Libii.
Czy wiedziałeś: Ile kosztuje organizacja szczytu NATO?
W 2010 r. NATO przyjęło nową strategię, zgodnie z którą państwa członkowskie zobowiązują się działać na wszystkich etapach kryzysu – przed, w trakcie i po wystąpieniu konfliktu. Członkowie sojuszu reprezentują kompleksowe podejście do bezpieczeństwa i stabilizacji sytuacji politycznej.
Obecnie w skład NATO wchodzą: Albania, Belgia, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Dania, Estonia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Islandia, Kanada, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Turcja, Węgry, Wielka Brytania, Włochy i Stany Zjednoczone. NATO opiera się na sojuszu politycznym i wojskowym. Państwa członkowskie realizują wspólną strategię militarną, wypracowują kompromisowe podejście do obszatu transatlantyckiego oraz realizują wspólne działania obronne. Decyzje NATO są podejmowane na bazie konsensusu 28 państw członkowskich. Każdego dnia siedzibę NATO odwiedzają setki dyplomatów i członków zagranicznych delegacji.
Pod względem politycznym NATO promuje wartości demokratyczne. Głównym celem politycznym NATO jest zapewnienie bezpieczeństwa i obronności państw członkowskich, a w dłuższej perspektywie czasu – zapobieganie konfliktom. Aby realizować ten cel, państwa członkowskie prowadzą wspólne konsultacje. Pod względem militarnym, NATO może podejmować działania wojskowe tam, gdzie zawodzą instrumenty demokratyczne. Są one regulowane przez artykuł 5., albo ich realizacja odbywa się z mandatu ONZ. Akcje mogą być realizowane samodzielnie lub we współpracy z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi.
W latach 50. NATO było organizacją obronną. W latach 60., dzięki doktrynie détente, stało się buforem łagodzącym skutki zimnej wojny. W latach 90. pomagało unormować sytuację w postkomunistycznej Europie i Azji Centralnej, poszerzając swoje grono o nowych członków i partnerów. Obecnie jego misją jest tworzenie strefy, w której panuje pokój i wprowadzanie strategicznych zasad bezpieczeństwa.
Źródło: nato.int
Podcasty
Playlisty tematyczne
