Mija 15 lat od podniesienia VAT “na chwilę”. Kiedy obniżą podatek VAT?

Spis treści

1. Historia "tymczasowego" podniesienia VAT
2. Dlaczego VAT nie wrócił do poprzednich stawek?
3. Najnowsze próby obniżenia VAT
4. Zmiany VAT planowane na 2025 rok
5. Polska na tle Unii Europejskiej
6. Kiedy realistycznie VAT może zostać obniżony?

Z tego artykułu dowiesz się:

• Jak kryzys finansowy z 2008 roku doprowadził do "tymczasowego" podniesienia VAT w Polsce
• Dlaczego po 15 latach stawki nadal nie wróciły do poziomu sprzed 2011 roku
• Jakie są aktualne próby obniżenia VAT i czy mają szanse powodzenia
• Kiedy realistycznie można spodziewać się zmniejszenia podatku VAT
• Jak polskie stawki VAT wypadają na tle pozostałych krajów UE

Historia "tymczasowego" podniesienia VAT

Piętnaście lat temu rząd Donalda Tuska podjął decyzję o podniesieniu stawki podstawowej VAT z 22 proc. do 23 proc., a stawki obniżonej z 7 proc. do 8 proc. Miało to miejsce w styczniu 2011 roku w odpowiedzi na światowy kryzys gospodarczy, jaki miał miejsce w latach 2008 i 2009. Dodatkowo wprowadzono trzecią stawkę 5 proc. dla wybranych produktów spożywczych.

Kluczowe było jednak to, że podwyżka miała charakter czasowy. Nowe stawki miały obowiązywać przez okres 3 lat aż do końca 2013 roku. Polska gospodarka w tamtym okresie radziła sobie stosunkowo dobrze - w II kwartale 2009 PKB Polski wyrównany sezonowo wzrósł o 0,5 proc. w porównaniu z I kwartałem 2009 i był o 1,4 proc. wyższy w porównaniu do II kwartału 2008. Wzrost wartości PKB w Polsce w tym okresie był jedynym w Unii Europejskiej.

Dlaczego VAT nie wrócił do poprzednich stawek?

Minął już 2013 rok, a stawki VAT pozostały na podwyższonym poziomie. Po pierwsze, wyższe wpływy z podatku okazały się wygodne dla kolejnych rządów - VAT stanowi około 40 proc. wszystkich dochodów budżetu państwa.

Po drugie, obecnie okres obowiązywania podwyższonych stawek został powiązany z poziomem wydatków na obronność. Stawki te (23 proc. – podstawowa, 8 proc. – obniżona) obowiązują od 1 stycznia 2024 r. do końca roku, w którym suma wydatków określonych w art. 40 ust. 1 pkt 2 ustawy z 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny przekroczy 3 proc. wartości PKB.

W praktyce oznacza to, że obniżenie VAT może nastąpić dopiero po osiągnięciu przez Polskę wydatków na obronność na poziomie 3 proc. PKB przez cały rok kalendarzowy.

Najnowsze próby obniżenia VAT

Fundacja Dobre Państwo nie poddaje się i systematycznie składa petycje o powrót do niższych stawek VAT. 5 kwietnia Fundacja Dobre Państwo złożyła petycję w sprawie przywrócenie stawek podstawowych podatku VAT, którą 6 maja 2024 roku sprawa została przekazana do rozpatrzenie przez Komisję do Spraw Petycji.

Jednak i tym razem inicjatywa zakończyła się niepowodzeniem. Na stronie Senatu czytamy: "W głosowaniu senatorowie jednogłośnie postanowili nie kontynuować prac nad petycją – postulaty petycji nie zostały uwzględnione".

Była to już trzecia petycja złożona przez ten sam podmiot, sejmowa komisja zaproponowała pozostawienie jej bez rozpatrzenia. W uzasadnieniu wskazano, że podobne lub wyższe stawki VAT obowiązują w innych państwach UE.

Zmiany VAT planowane na 2025 rok

Rząd Donalda Tuska nie planuje obniżenia podstawowych stawek VAT, ale przygotowuje szereg korekt w systemie podatkowym na 2025 rok. Projekt omawianej ustawy przewiduje ujednolicenie stawki VAT na produkty higieniczne dla kobiet. W związku z tym MF zaproponowało obniżenie z 23 proc. do 5 proc. stawki VAT dla kubeczków menstruacyjnych.

Planowane są również zmiany dotyczące:

• Zgodnie z planowanymi zmianami stawką 0 proc. mają zostać objęte statki ratownicze oraz łodzie ratunkowe, które są wykorzystywane na morzu
• Obniżeniu ulegnie natomiast stawka VAT na kubeczki menstruacyjne, stawka zostanie obniżona z 23 proc. do 5 proc. 
• Podwyższeniu (do stawki podstawowej) ulegnie również stawka podatku jaką objęte są wyroby z konopi siewnej do palenia lub wdychania bez spalania

Polska na tle Unii Europejskiej

Polskie stawki VAT należą do najwyższych w Unii Europejskiej. Wyższy podatek obowiązuje tylko na Węgrzech (27 proc.), w Danii, Chorwacji i Szwecji (25 proc.) oraz Grecji i Finlandii (24 proc.).

Od 2007 r. podstawowa stawka VAT wzrosła w aż 21 państwach członkowskich. Najmocniej na Węgrzech (+7 p.p.) oraz w Hiszpanii i Grecji (+ 5 p.p.). Na tym tle Polska, mimo 15-letniej stabilności na poziomie 23%, nie należy do wyjątków.

Kiedy realistycznie VAT może zostać obniżony?

Biorąc pod uwagę obecne ustawodawstwo, obniżenie VAT może nastąpić najwcześniej po osiągnięciu wydatków na obronność na poziomie 3 proc. PKB przez cały rok kalendarzowy. Przy obecnych planach zwiększania wydatków wojskowych może to nastąpić w latach 2026-2027.

Jednak nawet wtedy obniżenie nie jest automatyczne - wymagałoby politycznej decyzji rządu i uchwalenia odpowiednich zmian legislacyjnych. Bez zmiany podatków, w Polsce będą obowiązywały jedne z najwyższych, niekonkurencyjnych podatków VAT, a trwać to będzie zgodnie z harmonogramem spłat pożyczek z UE – czyli kolejne ćwierć wieku - ostrzega Fundacja Dobre Państwo.

Kluczowe informacje:

• Podwyższone stawki VAT (23 proc. i 8 proc. ) obowiązują w Polsce już 15 lat, choć miały być wprowadzone na 3 lata
• Obecne przepisy uzależniają obniżenie VAT od osiągnięcia wydatków na obronność na poziomie 3 proc. PKB przez cały rok
• Senat odrzucił w 2024 roku kolejną petycję Fundacji Dobre Państwo o obniżenie stawek VAT do poziomu sprzed 2011 roku
• Polska ma jedną z najwyższych stawek VAT w UE - wyższe obowiązują tylko w 6 krajach
• Na 2025 rok planowane są jedynie kosmetyczne zmiany stawek VAT, a nie ich systemowa obniżka