Orzeczenie o niepełnosprawności: twój przewodnik po wsparciu dla seniora

Spis treści

1. Definicja niepełnosprawności w świetle prawa
2. Stopnie niepełnosprawności i sposób ich ustalania
3. Stopień lekki
4. Stopień umiarkowany
5. Stopień znaczny
6. Proces uzyskania orzeczenia
7. Korzyści wynikające z posiadania orzeczenia o niepełnosprawności
8. Świadczenia finansowe
9. Ulgi zdrowotne
10. Ulgi podatkowe
11. Inne przywileje
12. Podstawa prawna

Statystyki są wymowne - według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 2023 roku, aż 62 proc. wszystkich osób niepełnosprawnych w Polsce stanowią osoby powyżej 60. roku życia. To pokazuje, jak silna jest korelacja między wiekiem a zjawiskiem niepełnosprawności.

Uzyskanie orzeczenia o niepełnosprawności dla seniora może znacząco poprawić jakość życia poprzez dostęp do dodatkowych świadczeń, ulg i uprawnień. Warto więc rozważyć tę możliwość, jeśli senior zmaga się z ograniczeniami w codziennym funkcjonowaniu wynikającymi z obniżonej sprawności.

Definicja niepełnosprawności w świetle prawa

Zgodnie z ustawą o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, niepełnosprawność oznacza "trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy."

Co oznacza "niezdolność do wypełniania ról społecznych"? Choć ustawodawca nie definiuje tego pojęcia wprost, w praktyce rozumie się przez to brak możliwości pełnego uczestnictwa w życiu społecznym z powodu barier ograniczających wykonywanie codziennych czynności. Mogą to być trudności w:

• poruszaniu się,
• samoobsłudze,
• komunikacji czy
• wykonywaniu podstawowych zadań życia codziennego.

Warto podkreślić, że przy orzekaniu o niepełnosprawności nie bierze się pod uwagę wyłącznie stanu zdrowia. System orzeczniczy uwzględnia kompleksowo fizyczne, psychiczne i społeczne aspekty funkcjonowania człowieka. Sam podeszły wiek nie jest automatycznym powodem uznania kogoś za osobę niepełnosprawną. Jednak jeśli wiek pociąga za sobą ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu związane z obniżoną sprawnością organizmu, może być pośrednim czynnikiem determinującym niepełnosprawność.

Stopnie niepełnosprawności i sposób ich ustalania

Dla osób, które ukończyły 16 rok życia (w tym seniorów), system orzeczniczy przewiduje trzy stopnie niepełnosprawności:

Stopień lekki

Przysługuje osobie, która:

• Ma naruszoną sprawność organizmu powodującą istotne obniżenie zdolności do wykonywania pracy (np. może pracować tylko na pół etatu), lub
• Posiada ograniczenia w pełnieniu ról społecznych, które można kompensować przy pomocy przedmiotów ortopedycznych, środków pomocniczych lub technicznych (jak okulary, protezy, implanty ślimakowe).

Stopień umiarkowany

Przysługuje osobie, która:

• Ma naruszoną sprawność organizmu powodującą niezdolność do pracy albo potrzebę przystosowania stanowiska pracy (pozostaje zdolna do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej), lub
• Wymaga czasowej albo częściowej pomocy innych osób w codziennym funkcjonowaniu.

Stopień znaczny

Przysługuje osobie, która:

• Ma naruszoną sprawność organizmu powodującą niezdolność do pracy albo potrzebę przystosowania stanowiska pracy, oraz
• W związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji, potrzebuje stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w codziennym funkcjonowaniu (np. w zakresie pielęgnacji, karmienia czy poruszania się).

Proces uzyskania orzeczenia

Aby uzyskać orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, senior lub jego przedstawiciel ustawowy musi złożyć wniosek do powiatowego lub miejskiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności właściwego dla miejsca zamieszkania. Do wniosku należy dołączyć dokumentację medyczną potwierdzającą stan zdrowia.

Zgodnie z nowymi przepisami z 2025 roku, wniosek o wydanie orzeczenia musi zostać rozpatrzony:

• W I instancji (przez powiatowy/miejski zespół) - w terminie nie dłuższym niż 3 miesiące
• W II instancji (w przypadku odwołania) - w terminie nie dłuższym niż 2 miesiące

W przypadku niezadowolenia z wydanego orzeczenia, można się od niego odwołać:

• W terminie 14 dni od otrzymania orzeczenia powiatowego/miejskiego zespołu - do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności
• W terminie 1 miesiąca od otrzymania orzeczenia wojewódzkiego zespołu - do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych

Warto pamiętać, że w przypadku osób posiadających już orzeczenie na czas określony, wniosek o wydanie kolejnego orzeczenia należy złożyć nie wcześniej niż 30 dni przed upływem ważności dotychczasowego dokumentu. Od 2025 roku funkcjonuje również system elektronicznej weryfikacji ważności orzeczeń, co ułatwia korzystanie z przysługujących ulg i uprawnień.

W przypadku seniorów, podczas orzekania szczególną uwagę zwraca się na stopień samodzielności w wykonywaniu codziennych czynności oraz zakres niezbędnej pomocy ze strony innych osób.

Czytaj również: Zmiany w orzeczeniu o niepełnosprawności

Korzyści wynikające z posiadania orzeczenia o niepełnosprawności

Seniorzy posiadający orzeczenie o stopniu niepełnosprawności mogą korzystać z wielu świadczeń, ulg i uprawnień:

Świadczenia finansowe

• Zasiłek pielęgnacyjny w kwocie 215,84 zł miesięcznie - przysługuje osobom ze znacznym stopniem niepełnosprawności oraz wszystkim, którzy ukończyli 75 lat (niezależnie od posiadania orzeczenia). Uwaga: zasiłek pielęgnacyjny nie może być pobierany jednocześnie z dodatkiem pielęgnacyjnym (348,22 zł), który przysługuje wszystkim seniorom po 75. roku życia. Dla osób powyżej 75 lat korzystniejsze jest więc pobieranie dodatku pielęgnacyjnego.

Ulgi zdrowotne

• Prawo do korzystania poza kolejnością ze świadczeń opieki zdrowotnej oraz usług farmaceutycznych w aptekach (dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności). Obejmuje to:
• Świadczenia podstawowej opieki zdrowotnej
• Świadczenia w szpitalach
• Świadczenia ambulatoryjnej opieki specjalistycznej
• Usługi farmaceutyczne w aptekach
• Świadczenia rehabilitacji leczniczej (bez limitu)
• Uwaga! "Poza kolejnością" oznacza, że świadczenie powinno być udzielone w dniu zgłoszenia, a jeśli to niemożliwe - w innym terminie, ale poza kolejnością wynikającą z listy oczekujących (w przypadku specjalistów - nie później niż w ciągu 7 dni roboczych).
• Prawo do uzyskania bez skierowania ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych finansowanych ze środków publicznych (dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności).

Ulgi podatkowe

• Ulga rehabilitacyjna w ramach rocznego rozliczenia podatku dochodowego, dostępna dla wszystkich osób niepełnosprawnych niezależnie od stopnia niepełnosprawności. W ramach ulgi można odliczyć od podatku m.in. koszty:
• Adaptacji i wyposażenia mieszkania stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności
• Przystosowania pojazdu do potrzeb wynikających z niepełnosprawności
• Zakupu, naprawy lub najmu wyrobów medycznych
• Zakupu, naprawy lub najmu sprzętu ułatwiającego wykonywanie czynności życiowych
• Udziału w turnusie rehabilitacyjnym
• Pobytu w zakładzie lecznictwa uzdrowiskowego, rehabilitacji leczniczej, zakładach opiekuńczo-leczniczych
• Zabiegów rehabilitacyjnych
• Zakupu leków (w wysokości różnicy między wydatkami faktycznie poniesionymi w danym miesiącu a kwotą 100 zł)
• Zakupu pieluchomajtek i innych środków absorpcyjnych (do kwoty 2 280 zł)

Inne przywileje

• Karta parkingowa - dla osób mających znacznie ograniczone możliwości samodzielnego poruszania się oraz wskazanie do wydania karty w orzeczeniu
• Zwolnienie z abonamentu RTV - dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności, wszystkich seniorów po 75. roku życia oraz osób, które ukończyły 60 lat, mają prawo do emerytury i ich emerytura nie przekracza miesięcznie 50% przeciętnego wynagrodzenia
• Dofinansowane turnusy rehabilitacyjne - dla osób z każdym stopniem niepełnosprawności

Podstawa prawna

• Ustawa z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 44 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 11.09.2015 r. o osobach starszych (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 1705 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 323 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 146 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 163 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 21.04.2005 r. o opłatach abonamentowych (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1689 z późn. zm.)
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (j.t. Dz.U. z 2024 r., poz. 44; ost. zm. Dz.U. z 2024 r., poz. 1961)

Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. W konkretnych sprawach dotyczących orzeczenia o niepełnosprawności, świadczeń czy ulg, zaleca się kontakt z odpowiednimi instytucjami oraz zasięgnięcie opinii specjalisty (prawnika, pracownika socjalnego lub doradcy w dziedzinie zabezpieczenia społecznego).