Przyszłość Funduszu Kościelnego: Czy państwo spłaci dług z przeszłości?

Fundusz Kościelny: Rekompensata, nie darowizna. Episkopat odpowiada na propozycje zmian

Ks. Gęsiak podkreślił, że Fundusz Kościelny nie jest darem państwa dla Kościoła, lecz konsekwencją upaństwowienia nieruchomości kościelnych w 1950 r. Przypomniał, że nadal obowiązuje ustawa z 20 marca 1950 r., na mocy której Fundusz powstał, a jego źródłem finansowania są dochody uzyskiwane z przejętego przez państwo majątku Kościołów i innych związków wyznaniowych.

Rzecznik KEP zaznaczył, że około 60 tys. ha takich nieruchomości kościelnych nadal pozostaje we władaniu państwa. W związku z tym, zgodnie z ustawą, dochody z nich powinny stanowić podstawę finansowania Funduszu Kościelnego. Ks. Gęsiak stwierdził, że w takiej sytuacji nie ustały racje istnienia Funduszu, a myśląc o jego zniesieniu, należy zaproponować uczciwe rozwiązanie zastępcze.

Istotnym aspektem funkcjonowania Funduszu Kościelnego jest finansowanie znacznej części składek na ubezpieczenie społeczne i ubezpieczenie zdrowotne osób duchownych. Przy uchwalaniu ustawy o ubezpieczeniu społecznym duchownych w 1989 r. przyjęto, że państwo – poprzez Fundusz Kościelny – zacznie spłacać swoje zobowiązania wobec Kościołów i innych związków wyznaniowych poprzez dofinansowanie tego systemu. Podobna zasada została przyjęta w 1999 r. przy reformie systemu ubezpieczeń.Ks. Gęsiak ocenił, że propozycja Lewicy oznaczałaby przerzucenie na duchownych oraz Kościoły i inne związki wyznaniowe ciężarów, które zgodnie z prawem i uczciwością spoczywają na państwie. Jego zdaniem, zaangażowanie Funduszu w finansowanie składek ubezpieczeniowych jest sposobem spłaty zobowiązań państwa wynikających z ciągłego władania znaczną częścią nieruchomości kościelnych przejętych w 1950 r..

Rzecznik KEP podkreślił, że można rozmawiać o zmianach przepisów dotyczących Funduszu Kościelnego, ale trzeba uwzględnić wszystkie okoliczności sprawy. Zwrócił również uwagę na autonomię Kościołów i innych związków wyznaniowych, która jest gwarantowana w Konstytucji RP i wyprowadzana z wolności myśli, sumienia i religii przez orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Zdaniem ks. Gęsiaka, opracowanie konkretnych rozwiązań należy pozostawić upoważnionym do tego zespołom. Zaznaczył, że istotne jest przyjęcie rozwiązania zgodnego z postanowieniami konkordatu oraz konstytucyjną zasadą konsensualnej formy regulacji relacji między państwem a Kościołami i innymi związkami wyznaniowymi. Przypomniał również, że z Funduszu Kościelnego korzystają wszystkie związki wyznaniowe o uregulowanej sytuacji prawnej, nie tylko Kościół katolicki.

Ks. Gęsiak przypomniał, że w konkordacie przyjęto, iż zmiany w przepisach dotyczących spraw finansowych instytucji i dóbr kościelnych oraz duchowieństwa zostaną opracowane przez specjalnie stworzoną komisję. Inne postanowienie konkordatowe mówi o regulowaniu spraw wymagających nowych rozwiązań w drodze nowych umów.

Rzecznik KEP poinformował, że Zespół ds. Finansowania Kościoła działający przy Kościelnej Komisji Konkordatowej został powołany już w marcu 2024 r., a na jego czele stoi prymas Polski abp Wojciech Polak. Zapewnił, że zespół ten jest gotów do podjęcia prac w dialogu z przedstawicielami rządu.

Spór o likwidację Funduszu Kościelnego: Kościół podkreśla historyczne uwarunkowania i zobowiązania państwa

Warto dodać, że Fundusz Kościelny powstał na mocy ustawy z 20 marca 1950 r. jako forma rekompensaty dla Kościołów i związków wyznaniowych za przejęte przez państwo nieruchomości ziemskie. Z tych nieruchomości miała zostać utworzona masa majątkowa, a dochód z niej miał być dzielony między Kościoły proporcjonalnie do wielkości zabranych nieruchomości. Obecnie 95 proc. wydatków Funduszu Kościelnego stanowią składki na ubezpieczenia społeczne osób duchownych. Z Funduszu korzystają wszystkie działające legalnie w Polsce związki wyznaniowe, także te, które nie działały w 1950 r. i nie utraciły żadnych nieruchomości.

W styczniu 2024 r. premier Donald Tusk powołał Międzyresortowy Zespół ds. Funduszu Kościelnego, którego zadaniem jest wypracowanie koncepcji zmiany funkcjonowania Funduszu oraz zasad finansowania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego duchownych.

Dyskusja wokół przyszłości Funduszu Kościelnego jest złożona i dotyka kwestii historycznych zaszłości, obowiązujących przepisów prawa, w tym ustawy o Funduszu Kościelnym i konkordatu, a także konstytucyjnych gwarancji autonomii związków wyznaniowych.

Jak podkreśla rzecznik KEP, ewentualne zmiany powinny uwzględniać wszystkie te aspekty oraz zasadę uczciwości i konsensualnego dialogu między państwem a Kościołami i innymi związkami wyznaniowymi.