Nekropolie - otwarte księgi historii Polski

W obliczu Święta Wszystkich Świętych i Dnia Zadusznego, warto pamiętać nie tylko o grobach naszych bliskich, ale także o tych odległych nekropoliach, które są świadectwem wielkości polskiego ducha i kultury. Zapalając znicz na grobie, oddajemy hołd nie tylko konkretnej osobie, ale całej historii, którą ze sobą niesie.

W cyklu Super Historia z Super Expressem zabieramy Cię w niezwykłą podróż po najstarszych polskich nekropoliach. To miejsca, gdzie historia spotyka się z pamięcią, a kamienne nagrobki opowiadają fascynujące historie.

Powązki – warszawska nekropolia narodowa

Cmentarz Wojskowy na Powązkach, założony w 1912 roku, to świadek burzliwej historii Polski. Na jego terenie znajdują się kwatery bohaterów I wojny światowej oraz Powstania Warszawskiego, upamiętniające ich odwagę i poświęcenie. Szczególne znaczenie ma kwatera „Ł", znana jako „Łączka". To właśnie tutaj odnaleziono szczątki wielu żołnierzy podziemia antykomunistycznego, ofiar stalinowskiego terroru, przywracając im tożsamość i godność. W hołdzie tym bohaterom, obok „Łączki" wybudowano Panteon – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych, stanowiący pomnik osób z podziemia niepodległościowego, które zostały zamordowane przez komunistyczne władze w więzieniu mokotowskim w Warszawie. Cmentarz ten jest zatem nie tylko miejscem pochówku, ale również żywym świadectwem trudnej historii Polski XX wieku.

Powązki Wojskowe to miejsce spoczynku wielu wybitnych postaci polskiego życia publicznego, kultury i sportu. Wśród polityków znajdziemy tu groby Lecha Falandysza, doradcy prezydenta Lecha Wałęsy, Jacka Kuronia i Jana Józefa Lipskiego, działaczy opozycji antykomunistycznej, Jana Olszewskiego, byłego premiera RP, czy Edwarda Osóbki-Morawskiego, pierwszego premiera Polski Ludowej. Świat kultury reprezentują m.in. znani aktorzy: Adam Hanuszkiewicz, wieloletni dyrektor Teatru Narodowego, Roman Kłosowski, niezapomniany Maliniak z serialu „Czterdziestolatek”, czy Witold Pyrkosz, którego pamiętamy z wielu ról filmowych i telewizyjnych. Spoczywają tu również muzycy: bard Solidarności Jacek Kaczmarski, jazzman Janusz Karolak oraz Władysław Szpilman, którego historię opowiedziano w oscarowym filmie „Pianista”. Powązki Wojskowe są także miejscem pochówku wybitnych sportowców. Znajdziemy tu groby Kazimierza Deyny, legendy polskiej piłki nożnej, Władysława Komara, mistrza olimpijskiego w pchnięciu kulą, czy Kamili Skolimowskiej, najmłodszej polskiej złotej medalistki olimpijskiej.

Rakowicki – miejsce spoczynku artystów i naukowców

Przenosimy się teraz do Krakowa, gdzie Cmentarz Rakowicki, założony w 1803 roku, kryje w sobie nie mniej fascynujące historie. Ta nekropolia, choć młodsza od Powązek, jest równie bogata w pamiątki narodowej przeszłości. Jednym z najbardziej imponujących grobowców na Cmentarzu Rakowickim jest miejsce spoczynku Jana Matejki, wybitnego malarza historycznego. Jego monumentalne dzieła, takie jak „Bitwa pod Grunwaldem” czy „Hołd pruski”, na zawsze zmieniły sposób, w jaki Polacy postrzegają swoją historię. Spacerując dalej, natrafiamy na grób Heleny Modrzejewskiej, wielkiej aktorki, która podbiła sceny teatralne nie tylko w Polsce, ale i w Stanach Zjednoczonych. Tu znajduje się grób Józefa Boguskiego, asystenta Dmitrija Mendelejewa i nauczyciela Marii Skłodowskiej-Curie. Swoje miejsce znaleźli tu m.in. malarz Jerzy Nowosielski, twórca kabaretu Piwnica pod Baranami Piotr Skrzynecki, a także uwielbiani przez publiczność - Ewa Demarczyk, Marek Grechuta i Zbigniew Wodecki. Z dala od głównych alej, w skromnym grobie, spoczywa laureatka literackiej Nagrody Nobla, Wisława Szymborska. Szczególne miejsce na mapie cmentarza zajmuje grób rodziny Wojtyłów – Karola, Emilii i Edmunda, rodziców i brata papieża Jana Pawła II, który przyciąga licznych pielgrzymów i turystów, pragnących oddać hołd bliskim Ojca Świętego.

Cmentarz Łyczakowski we Lwowie – nekropolia dwóch narodów

Nasza podróż prowadzi nas teraz poza obecne granice Polski, do Lwowa, gdzie Cmentarz Łyczakowski stanowi niezwykły pomnik wspólnej historii Polski i Ukrainy. Założony w 1786 roku, jest jedną z najstarszych nekropolii w Europie. Spacerując po wzgórzach Łyczakowa, odkrywamy groby wybitnych Polaków, którzy tworzyli historię i kulturę Lwowa. Tu spoczywa Maria Konopnicka, autorka „Roty” i wielu innych patriotycznych utworów. Niedaleko znajduje się grobowiec Gabrieli Zapolskiej, pisarki i dramatopisarki, której „Moralność pani Dulskiej” na zawsze weszła do kanonu polskiej literatury. Cmentarz Łyczakowski to także miejsce spoczynku bohaterów walk o niepodległość. Wzruszające są groby Orląt Lwowskich – młodych obrońców miasta z 1918 roku. Ich historie, pełne odwagi i poświęcenia, do dziś inspirują kolejne pokolenia. Wyjątkowość tej nekropolii polega na tym, że obok polskich grobów znajdują się tu również miejsca spoczynku wybitnych Ukraińców. To swoisty symbol wielokulturowości dawnych Kresów i skomplikowanych losów tego regionu.

Cmentarz na Rossie w Wilnie – serce polskości na Litwie

Cmentarz na Rossie w Wilnie, założony w 1801 roku, to jedna z najważniejszych nekropolii dla polskiej kultury i historii poza obecnymi granicami kraju. Jest symbolem skomplikowanych losów Kresów Wschodnich i świadectwem wielokulturowej historii Wilna. Najbardziej znanym miejscem na Rossie jest mauzoleum „Matka i Serce Syna", gdzie spoczywa serce Marszałka Józefa Piłsudskiego oraz jego matka, Maria z Billewiczów Piłsudska. Ten symboliczny grób, będący realizacją ostatniej woli Marszałka, świadczy o jego głębokim związku z Wilnem i regionem. Na cmentarzu znajdują się groby wielu wybitnych postaci polskiej kultury. Spoczywają tu m.in. Joachim Lelewel, historyk i działacz polityczny, oraz Euzebia Felińska, pisarka i działaczka niepodległościowa. Rossa to także miejsce pochówku uczestników powstań narodowych, szczególnie styczniowego, których mogiły są świadectwem walki o zachowanie polskiej tożsamości na tych ziemiach. Wyjątkowość Rossy polega na jej wielokulturowym charakterze. Obok polskich grobów znajdują się miejsca spoczynku Litwinów, Białorusinów i przedstawicieli innych narodowości, tworząc unikalną mozaikę kultur i tradycji. Cmentarz na Rossie, podobnie jak nekropolie we Lwowie czy Grodnie, jest dziś nie tylko miejscem pamięci, ale także ważnym punktem na mapie polskiego dziedzictwa kulturowego poza granicami kraju. Jego historia przypomina o złożoności dziejów tej części Europy i potrzebie pielęgnowania pamięci o polskich Kresach.

Cmentarz Les Champeaux – podparyska polska nekropolia

Niedaleko Paryża, w miejscowości Montmorency, znajduje się cmentarz Les Champeaux – miejsce niezwykłe dla polskiej historii i kultury. Ta podparyska nekropolia była niegdyś popularnym miejscem wypoczynku dla polskich emigrantów, w tym dla samego Adama Mickiewicza. Les Champeaux to prawdziwa enklawa polskości – aż 90% nagrobków należy do Polaków lub osób blisko z nimi związanych. To tu spoczywał początkowo Adam Mickiewicz, zanim jego szczątki przeniesiono na Wawel. Na tym cmentarzu prawdopodobnie znajduje się też grób Cypriana Kamila Norwida, choć jego dokładna lokalizacja nie jest potwierdzona. Wśród znamienitych Polaków pochowanych na Les Champeaux jest także Olga Boznańska, wybitna malarka przełomu XIX i XX wieku. Szczególną uwagę zwraca wspólny nagrobek Juliana Ursyna Niemcewicza i Karola Kniaziewicza, którego renowację przeprowadził Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą – Polonika.

Polskie groby i nagrobki można znaleźć w wielu zakątkach świata, od Europy po obie Ameryki. Cmentarz św. Michała w Rydze kryje w sobie ważne ślady polskiej obecności na Łotwie. W Mołdawii, Niemczech czy Stanach Zjednoczonych również natrafimy na miejsca pochówku wybitnych Polaków. Te zagraniczne nekropolie są nie tylko miejscami spoczynku, ale także świadectwem złożonej historii Polski, opowieścią o emigracji, walce o niepodległość i wkładzie Polaków w światową kulturę i naukę.