Usługi sąsiedzkie. Nowe świadczenie z pomocy społecznej

Spis treści

1. Usługi sąsiedzkie - kto je zorganizuje
2. Usługi sąsiedzkie - dla kogo?
3. Usługi sąsiedzkie – na czym polegają?
4. Kto może świadczyć usługi sąsiedzkie? 
5. Zasady odpłatnego świadczenia usług sąsiedzkich
6. Wynagrodzenie od gminy za pomoc sąsiadowi

Jednym z zapisów znowelizowanej ustawy o pomocy społecznej jest wprowadzenie usług sąsiedzkich. Za sąsiedzką pomoc gmina będzie wypłacać wynagrodzenie za usługi dla seniorów. Wsparcie seniorów nie wymaga specjalistycznej wiedzy i doświadczenia, dlatego pomoc sąsiedzka będzie mogła być świadczona przez niemal wszystkie osoby z najbliższego otoczenia seniora. Co ważne, przy udzielaniu wsparcia w postaci usługi sąsiedzkiej nie jest brana pod uwagę sytuacja materialna osoby, której udzielana jest pomoc. Organizatorem usługi sąsiedzkiej może być gmina lub firma przez nią wyznaczona. Środki finansowe w ramach tej inicjatywy pokryje budżet państwa w ramach Korpusu Wsparcia Seniorów. Suma przeznaczona na projekt to 30 mln zł. 

Usługi sąsiedzkie - kto je zorganizuje

Organizatorem usług sąsiedzkich – niepięniężnego świadczenia opieki społecznej jest gmina. Gmina właściwa ze względu na miejsce zamieszkania osoby, na rzecz której są świadczone usługi sąsiedzkie.

Gmina może samodzielnie organizować usługi sąsiedzkie lub zlecić ich organizację innym podmiotom, takim jak organizacje społeczne, spółdzielnie socjalne czy firmy. Gmina ustala również zasady organizacji i finansowania usług sąsiedzkich. W szczególności gmina określa:

• zakres usług sąsiedzkich,
• warunki uczestnictwa w usługach sąsiedzkich,
• sposób finansowania usług sąsiedzkich.

Gmina może również ustalić dodatkowe kryteria, które muszą spełniać osoby świadczące usługi sąsiedzkie.

Usługi sąsiedzkie - dla kogo?

Usługi sąsiedzkie mogą zostać przyznane osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona.

Kim jest osoba samotna? To ktoś, kto spełnia jednocześnie poniższe kryteria:

• samotnie gospodaruje,
• nie pozostaje z związku małżeńskim,
• nie posiada wstępnych (rodziców, dziadków) ani zstępnych (dzieci, wnuków).

Z tej definicji wynika, że np. wdowa, której dzieci mieszkają w odległej miejscowości i nie interesują się losem matki, z punktu widzenia prawa osobą samotną nie jest, ma bowiem zstępnych, którzy mają wobec niej obowiązek alimentacyjny. Na szczęście ustawodawca przewidział takie sytuacje i w miarę konieczności gmina może luzować zasady przyznawania pomocy społecznej.

Ważne! Przy udzielaniu wsparcia w postaci usługi sąsiedzkiej na nowych zasadach nieważna jest sytuacja materialna osoby korzystającej z pomocy sąsiedzkiej – w tym przypadku brak jest kryterium dochodowego.

Wszystkie szczegółowe zasady dotyczące osób, które mogą się ubiegać o pomoc w formie nowej usługi regulowane są uchwałą rady gminy.

Usługi sąsiedzkie – na czym polegają?

Chodzi tu o pomoc z zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych (zakupy, przygotowywanie posiłków), podstawową opiekę higieniczno-pielęgnacyjną (formy wsparcia niewymagające specjalistycznej wiedzy i kompetencji), ale i zapewnienie kontaktów z otoczeniem, o ile jest to możliwe. Osoba zaopiekowana powinna być nie tylko czysta i najedzona oraz mieć porządek w ciepłym mieszkaniu. 

Kto może świadczyć usługi sąsiedzkie? 

Usługi sąsiedzkie może wykonywać osoba, która:

• jest pełnoletnia;
• nie jest członkiem rodziny osoby, na rzecz której są świadczone usługi sąsiedzkie;
• nie jest oddzielnie mieszkającym małżonkiem;
• nie jest wstępnym ani zstępnym osoby, na rzecz której są świadczone usługi sąsiedzkie;
• mieszka w najbliższej okolicy osoby, na rzecz której są świadczone usługi sąsiedzkie.

Co ważne, gminie wolno bardziej życiowo, a mniej ustawowo traktować indywidualne sytuacje, dlatego usługi sąsiedzkie może świadczyć także niemieszkający pod jednym dachem członek dalszej rodziny. Do tego jednak potrzebna jest uchwała Rady gminy o rozszerzeniu katalogu osób, o których mowa w ustawie, o osoby dla których wsparcie w postaci usług sąsiedzkich będzie miało charakter uzupełniający opiekę sprawowaną przez rodzinę, a także wspólnie niezamieszkującego małżonka, wstępnych i zstępnych.

Uwaga! Aby być nieformalnym opiekunem społecznym (czyli świadczyć pomoc sąsiedzką) nie trzeba mieć kwalifikacji pracownika socjalnego.

Zasady odpłatnego świadczenia usług sąsiedzkich

Osoby, które chcą świadczyć odpłatne usługi sąsiedzkie, powinny złożyć organizatorowi usług sąsiedzkich:

1. Oświadczenie o zdolności pod względem psychofizycznym do świadczenia takich usług – że jest się sprawnym fizycznie, nie ma się nałogów i nie cierpi się na choroby i zaburzenia psychiczne, które mogłyby uniemożliwić pracę (np. na depresję, schizofrenię czy chorobę dwubiegunową);
2. Dokument potwierdzający ukończenie szkolenia z zakresu udzielania pierwszej pomocy;
3. Zostać koniecznie zaakceptowaną/zaakceptowanym przez osobę, której pomoc dotyczy. 
4. Zostać zaakceptowaną/zaakceptowanym przez organizatora usług sąsiedzkich (gminę).

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1693)
• Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 901 z późn. zm.)

Wynagrodzenie od gminy za pomoc sąsiadowi

Odpłatne usługi sąsiedzkie? Właśnie tak. Osoby świadczące usługi sąsiedzkie są wynagradzane przez gminę. Rada gminy w uchwale określa szczegółowe warunki przyznawania usług sąsiedzkich, wymiar i zakres usług sąsiedzkich oraz sposób rozliczania wykonywania takich usług. Ile można zarobić? To zależy od gminy. To gmina ustala stawki, bo to ona płaci świadczącym usługi sąsiedzkie. Robi to w uchwale określającej szczegółowe warunki przyznawania i odpłatności za usługi opiekuńcze. Zarobki uzależnione są od:

• wymiaru pracy (który może zostać wskazany także jako minimalny lub maksymalny),
• zakresu usług (czy jest to tylko robienie zakupów i gotowanie, czy również sprzątanie, pielęgnacja, mycie, kąpanie, golenie itp.).

Gminy ustalają w uchwale szczegółowy sposób rozliczania wykonywania usług sąsiedzkich – np. przez wskazanie, czy wynagrodzenie będzie płatne ryczałtowo, czy za godzinę pracy. Praktycznie rzecz biorąc, podstawą współpracy gminy z opiekunami-sąsiadami będzie umowa zlecenia.