Wspólność małżeńska warunkiem nowego świadczenia. ZUS ma sposoby na weryfikację

• Wspólność małżeńska to nie tylko wspólne mieszkanie, ale szereg więzi emocjonalnych, gospodarczych i fizycznych między małżonkami
• Do otrzymania renty wdowiej wystarczy złożyć oświadczenie o pozostawaniu we wspólności małżeńskiej – nie trzeba przedstawiać żadnych dowodów
• ZUS musi sam udowodnić brak wspólności małżeńskiej, jeśli chce odmówić świadczenia – ciężar dowodu spoczywa na instytucji
• Oddzielne zamieszkiwanie, rozdzielność majątkowa czy małżeńskie kłótnie nie przekreślają prawa do renty wdowiej

Wspólność małżeńska – więcej niż wspólne mieszkanie

Aby otrzymać własne świadczenie emerytalno-rentowe (na przykład emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy) łącznie z rentą rodzinną po zmarłym małżonku, czyli świadczenie w zbiegu popularnie nazywane rentą wdowią, wdowa lub wdowiec musi spełnić łącznie cztery warunki:

• osiągnąć wiek emerytalny (60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn),
• pozostawać we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci małżonka,
• nabyć prawo do renty rodzinnej nie wcześniej niż w wieku 55 lat (kobiety) lub 60 lat (mężczyźni),
• obecnie nie być w związku małżeńskim.

Warunek dotyczący wspólności małżeńskiej budzi najwięcej pytań i wątpliwości.

Definicji wspólności małżeńskiej nie znajdziemy w ustawie emerytalnej. ZUS opiera się na orzecznictwie sądowym. Wspólność małżeńska to rzeczywisty związek łączący małżeństwo, który obejmuje różnorodne więzi.

Składają się na nią:

• więź duchowa i emocjonalna – uczucia, troska, wsparcie psychiczne,
• więź gospodarcza – wspólne prowadzenie gospodarstwa domowego, pomoc finansowa,
• więź fizyczna – wspólne zamieszkiwanie lub utrzymywanie kontaktu,
• wierność i współdziałanie dla dobra rodziny.

Wspólność małżeńska to pojęcie szersze niż wspólność majątkowa z Kodeksu rodzinnego. Rozdzielność majątkowa nie oznacza braku wspólności małżeńskiej w rozumieniu przepisów emerytalnych.

• Czytaj także: Pułapka na emerytów! To świadczenie zabiera 14. emeryturę. ZUS potwierdza

Co mówią sądy – orzecznictwo na straży seniorów

Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się na temat wspólności małżeńskiej. Najważniejsze jest postanowienie siedmiu sędziów SN z 26 października 2006 roku.

Domniemanie pozostawania we wspólności – jeżeli nie orzeczono rozwodu ani separacji, istnieje domniemanie, że między małżonkami była wspólność małżeńska.

Oddzielne zamieszkiwanie nie wyklucza wspólności – jeśli małżonkowie mieszkali osobno z uzasadnionych przyczyn (praca, opieka, zdrowie), ale utrzymywali kontakt i wspierali się finansowo, wspólność istniała.

Przemijające kryzysy nie przekreślają wspólności – SN stwierdził, że nieistotne lub przemijające zakłócenia nie podważają wspólności małżeńskiej. Kłótnie czy krótkie rozstania nie oznaczają zerwania wspólności.

Pomoc finansowa jako dowód więzi – jeśli jeden z małżonków mimo oddzielnego zamieszkiwania realizował powinność pomocy finansowej i wykazywał troskę, pozostawał w wspólności małżeńskiej.

Oświadczenie we wniosku – pierwszy krok

Osoba ubiegająca się o rentę wdowią składa we wniosku ERWD oświadczenie, że pozostawała we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci współmałżonka.

Uwaga! Nie trzeba przedstawiać żadnych dowodów na etapie składania wniosku. Wystarczy złożenie oświadczenia.

Jak ZUS może weryfikować wspólność małżeńską

Powstaje pytanie: skoro nie trzeba dowodzić wspólności, to czy ZUS w ogóle może to sprawdzić? Odpowiedź brzmi: tak, ale ciężar dowodu spoczywa na ZUS-ie.

ZUS musi udowodnić BRAK wspólności, a nie wnioskodawca jej istnienie. To fundamentalna zasada wynikająca z orzecznictwa Sądu Najwyższego. Jeśli ZUS chce odmówić wypłaty renty wdowiej z powodu braku wspólności małżeńskiej, to instytucja musi przedstawić przekonujące dowody, że więzi małżeńskie zostały całkowicie zniweczone, a małżeństwo trwało jedynie formalnie.

Metody weryfikacji dostępne dla ZUS:

• dokumenty urzędowe (np. dowody zameldowania, choć samo oddzielne zameldowanie nie jest wystarczającym dowodem),
• zeznania świadków, jeśli ZUS zdecyduje się na ich przesłuchanie,
• inne dostępne i dopuszczalne prawem dowody.

W praktyce w większości przypadków ZUS przyjmie oświadczenie wnioskodawcy za wiarygodne i nie będzie prowadził postępowania wyjaśniającego. Dlaczego? Ponieważ:

• weryfikacja wspólności małżeńskiej po śmierci jednego z małżonków jest bardzo trudna,
• domniemanie prawne działa na korzyść wnioskodawcy,
• ZUS musiałby dysponować konkretnymi, niepodważalnymi dowodami całkowitego zerwania więzi.

Praktyczne wskazówki dla wnioskodawców

Wypełnij oświadczenie uczciwie – podaj prawdę o swoim pożyciu małżeńskim. Fałszywe oświadczenie może skutkować konsekwencjami prawnymi.

Nie martw się, jeśli relacja nie była idealna – żadne małżeństwo nie jest doskonałe. Kłótnie, różnice zdań czy okresy napięć nie oznaczają braku wspólności małżeńskiej. Liczy się ogólny charakter relacji do dnia śmierci małżonka.

Oddzielne zamieszkiwanie nie dyskwalifikuje – jeśli mieszkaliście osobno z uzasadnionych przyczyn (praca, zdrowie, opieka nad kimś), ale utrzymywaliście kontakt i wspieraliście się wzajemnie, wspólność małżeńska istniała.

Domniemanie działa na twoją korzyść – jeśli nie było rozwodu ani separacji, prawo zakłada, że byliście we wspólności małżeńskiej. To ZUS musiałby udowodnić coś przeciwnego.

Brak wspólności majątkowej nie ma znaczenia – nawet jeśli mieliście rozdzielność majątkową lub rozliczenie dorobku, to nie wyklucza wspólności małżeńskiej w rozumieniu przepisów o rencie wdowiej.

Wspólność małżeńska jako warunek renty wdowiej nie powinna budzić obaw u uczciwych wnioskodawców. Domniemanie prawne i orzecznictwo Sądu Najwyższego chronią interesy wdów i wdowców. ZUS, chcąc zakwestionować ten warunek, musi przedstawić mocne dowody całkowitego zniweczenia więzi małżeńskich – w praktyce jest to bardzo trudne. Wystarczy złożyć prawdziwe oświadczenie we wniosku.