- NIK ujawnia "skrajną niegospodarność" w walce z COVID-19: Raport wskazuje na marnotrawstwo ponad 20 mld zł, w tym 612 mln zł na 14 zbędnych szpitali tymczasowych i 8,9 mld zł na nieprawidłowo wypłacane dodatki covidowe.
- Zakup nieużywanych urządzeń i nadmierne szczepionki: Za 420 mln zł kupiono nieużywane urządzenia medyczne (8 rezonansów, 11 tomografów), a minister zdrowia zamówił szczepionki o wartości 8,4 mld zł, pomimo malejącej liczby zakażeń i już zabezpieczonych dawek.
- Zmarnowane fundusze na kampanię i brak monitoringu: NIK zakwestionowała wydanie 115,6 mln zł na kampanię promującą szczepienia bez oceny jej efektów, co przyczyniło się do zmarnotrawienia blisko 10 mld zł.
- Krytyka specustawy covidowej i brak przygotowania państwa: NIK zarzuca, że specustawa covidowa zniosła mechanizmy kontroli wydatków, a państwo było nieprzygotowane na pandemię, co doprowadziło do chaosu i nietrafionych decyzji.
We wtorek, 9 września 2025 roku, NIK zaprezentowała raport zatytułowany „Epidemia COVID-19 – czas chaosu i nietrafionych decyzji”, który stanowi podsumowanie ustaleń z dziewięciu kontroli dotyczących funkcjonowania państwa w czasie pandemii. Szef NIK, Marian Banaś, otwierając konferencję prasową, nie pozostawił złudzeń: „Odpowiedzialne organy i instytucje państwa, podmioty lecznicze i służby nie były przygotowane na wybuch epidemii COVID-19. Sposób podejmowania decyzji przez kluczowe podmioty nie sprzyjał gospodarnemu wydatkowaniu środków publicznych”.
To mocne słowa, które malują obraz państwa zaskoczonego i nieprzygotowanego na kryzys. NIK zwraca uwagę na „skrajną niegospodarność” w wydawaniu publicznych pieniędzy przez rządzących w tamtym czasie. Przypomnijmy, że w okresie pandemii funkcję premiera sprawował Mateusz Morawiecki, a ministrami zdrowia byli kolejno Łukasz Szumowski (do sierpnia 2020 r.) i Adam Niedzielski (od sierpnia 2020 r. do II połowy 2023 r.).
Szpitale tymczasowe: symbol niegospodarności?
Jednym z najbardziej jaskrawych przykładów niegospodarności, na który wskazuje NIK, jest utworzenie 14 zbędnych szpitali tymczasowych za kwotę przekraczającą 612 milionów złotych. Co więcej, trzy z tych placówek w ogóle nie zostały uruchomione. Łączny koszt utworzenia wszystkich 22 szpitali tymczasowych wyniósł ponad 941 milionów złotych. Czy te środki mogły zostać wykorzystane w bardziej efektywny sposób?
Kolejnym obszarem, w którym NIK dostrzegła poważne nieprawidłowości, jest wypłata dodatków covidowych. Izba zarzuca, że wypłacano je bez sprawdzenia, czy faktycznie były należne, a także czy nie przekraczały maksymalnej kwoty 15 tysięcy złotych. Niegospodarność w tym zakresie oszacowano na aż 8,9 miliarda złotych. To ogromna suma, która mogła zostać przeznaczona na inne, bardziej pilne potrzeby.
Nieużywane urządzenia medyczne
Kontrolerzy NIK ustalili również, że za blisko 420 milionów złotych zakupiono urządzenia medyczne, które nigdy nie zostały użyte. Mowa o 8 rezonansach magnetycznych i 11 tomografach komputerowych. Dlaczego te urządzenia nie trafiły do potrzebujących placówek? Czy ktoś poniesie odpowiedzialność za taką niefrasobliwość?
Koszty poniesione na walkę z pandemią, które skontrolowała NIK, to ponad 271 miliardów złotych. Z tej puli ponad 20 miliardów złotych uznano za niegospodarne i niecelowe. W sumie na realizację Narodowego Programu Szczepień przeciw COVID-19 wydano blisko 18 miliardów złotych.
Z ustaleń NIK wynika, że minister zdrowia nierzetelnie oszacował potrzeby związane z zapotrzebowaniem na szczepionki przeciw COVID-19 na kwotę 8,4 miliarda złotych (pośród 13,9 miliarda złotych wszystkich zakontraktowanych szczepionek). W sumie Izba zakwestionowała wydanie blisko 10 miliardów złotych na szczepienia.
„Minister zdrowia nie tylko nie skorzystał z możliwości odstąpienia od zakupu, ale też nie podjął prób zmierzających do zmniejszenia zamówień i kontraktował kolejne dawki szczepionek, pomimo że wcześniejsze umowy zabezpieczały możliwość kilkukrotnego zaszczepienia całej uprawnionej populacji” – powiedział Marcin Stolarczyk, p.o. dyrektor Departamentu Zdrowia w NIK. Jak zaznaczył, decyzje o dodatkowych zakupach były podejmowane przez ministra zdrowia przy pełnej świadomości, że liczba zakażeń maleje.
Kampania promocyjna szczepień
NIK wyliczyła też, że na kampanię promującą szczepienia wydano 115,6 miliona złotych, a nie sprawdzono, jakie efekty ona przyniosła. „W efekcie doszło do zmarnotrawienia blisko 10 miliardów złotych publicznych środków finansowych” – podsumował Stolarczyk. Zaznaczył, że w lutym br. w związku z zakupem szczepionek NIK złożyła zawiadomienie do prokuratury.
NIK krytycznie oceniła też bierność Głównego Inspektoratu Farmaceutycznego przy realizacji programu szczepień. „GIF nie monitorował obrotu szczepionkami, pomimo że zgodnie z prawem farmaceutycznym obrót szczepionkami leczniczymi podlega takiemu monitorowaniu” – przekazał Stolarczyk. W ocenie NIK brak tej wiedzy przez GIF mógł stanowić poważne zagrożenie dla życia i zdrowia pacjentów.
Kontrolerzy przyjrzeli się też działalności pełnomocnika rządu ds. szczepień (funkcję pełnił Michał Dworczyk). „Pełnomocnik nie wywiązał się z nałożonych na niego obowiązków. Z tego względu w ocenie NIK, jego powołanie było nieuzasadnione” - oceniła Izba.
Specustawa covidowa
Marian Banaś zwrócił uwagę, że tzw. specustawa covidowa zniosła mechanizmy zabezpieczające właściwe wydatkowanie środków publicznych. Dlatego NIK wniosła do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o zbadanie zgodności przepisów ustawy i jej nowelizacji z konstytucją. „Do dnia dzisiejszego ten wniosek nie został jeszcze rozpatrzony” – zaznaczył Banaś.
W ocenie NIK specustawa nie była potrzebna, ponieważ w prawie polskim były już przepisy regulujące działania państwa w celu zwalczania chorób zakaźnych. - Pandemia COVID-19 stała się momentem, w którym władze wielu państw decydowały się na znaczące ograniczenia podstawowych praw i wolności obywatelskich. Wprowadzane środki często miały charakter chaotyczny, nieprzemyślany, a niekiedy również wątpliwy pod względem legalności - podkreśliła Marlena Połetek-Fudala z NIK.
Najwyższa Izba Kontroli w rekomendacjach pokontrolnych stwierdziła, że konieczne jest zainicjowanie prac nad zmianami w przepisach prawa, które umożliwiają ograniczanie gwarantowanych przez Konstytucję praw i wolności obywatelskich - w sposób uwzględniający orzecznictwo sądowe. NIK rekomenduje też zapewnienie efektywnego systemu wymiany informacji w ochronie zdrowia i inspekcji sanitarnej. Zaleca też podjęcie działań analitycznych w celu oceny stanu zdrowia Polaków z uwzględnieniem zaszczepienia przeciw COVID-19, w tym: analiz zapadalności na inne niż COVID-19 choroby, w szczególności wymagające hospitalizacji oraz zgonów.
Podcasty
Playlisty tematyczne
