Co się wydarzyło 22 lipca 1944 w Polsce? Manifest PKWN i Narodowe Święto Odrodzenia Polski

Historia PRL. Święto Odrodzenia Polski 22 lipca

Większość obywateli przerażał fakt, że wyzwolenie przyszło ze Wschodu. Nawet ci, którzy nie zdawali sobie sprawy, z czym może się wiązać narzucanie reżimu komunistycznego, mieli fatalne doświadczenia wojenne z praktykującymi rozboje i gwałty "oswobodzicielami" spod znaku czerwonej gwiazdy. Panowała niepewność jutra, strach, że "przehandlowani" przez Zachód staniemy się wkrótce siedemnastą republiką radziecką. “Niemiecka dżuma, sowiecka grypa” - żadna różnica - mówili ludzie. Wkrótce cios miał także nadejść ze strony "swoich", o których przez z górą 40 lat mówiono potem "oni". 

Data 22 lipca przez 45 lat była hucznie obchodzona przez ludową władzę, jako Narodowe Święto Odrodzenia Polski. Uroczyste otwarcia mostów, dróg, zakładów produkcyjnych zawsze miały miejsce 22 lipca. W 1949 przemianowano znacjonalizowaną fabrykę czekolady E.Wedel na zakłady im. "22 lipca, d. E.Wedel". To jedno z ważnych świąt w PRL obecnie jest zniesione.

22 lipca. Kiedy i dlaczego zniesiono Święto Odrodzenia Polski?

Rok po podpisaniu Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) ustanowiono dzień 22 lipca ustawą Krajowej Rady Narodowej z dnia 22 lipca 1945 - świętem narodowym.  Ustawa została uchwalona podczas siódmej trzydniowej sesji KRN odbywającej się w sali teatru „Roma” przy ul. Nowogrodzkiej 49. Zgodnie z ustawą przyjętą przez KRN nowe święto zastąpiło Święto Niepodległości obchodzone 11 listopada.

W wyniku ustaleń Okrągłego Stołu 1989 rozpoczęły się zmiany ustrojowe Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, w tym częściowo wolne wybory do Sejmu, tzw. wybory czerwcowe. W wyniku przeprowadzonych wyborów parlamentarnych wybranych zostało 460 posłów na Sejm PRL oraz 100 senatorów do nowo utworzonego Senatu PRL. Pierwszy kontraktowy Sejm RP ustawą z dnia 6 kwietnia 1990 zniósł święto 22 lipca.  Przeciwko likwidacji święta protestował ówczesny prezydent RP Wojciech Jaruzelski. W liście do marszałka Sejmu napisał: “Uważam za niesłuszny projekt skreślenia dnia 22 lipca z wykazu świąt państwowych”. Za zniesieniem święta głosowało 182 posłów, przeciwko było 56, a 39 wstrzymało się od głosu.

To wyjątkowa podróż w czasie! Zobacz GALERIĘ Muzeum "Szczecin w PRL"

Jak doszło do ogłoszenia lipcowego manifestu?

Chociaż jako miejsce ogłoszenia manifestu PKWN podano Chełm, jedno ze świeżo wyzwolonych przez Armię Czerwoną miast Lubelszczyzny, w rzeczywistości dokument został podpisany i zatwierdzony przez Józefa Stalina w Moskwie 20 lipca 1944. I tam też ogłoszony. Manifest ukazał się na wyzwolonych ziemiach polskich w formie obwieszczenia wraz z pierwszymi dekretami PKWN jako rządu tymczasowego. 

Co zapowiadał manifest PKWN?

"Niech żyje Polska Wolna, Silna, Niepodległa, Suwerenna i Demokratyczna!". To zawołanie, wieńczące Manifest PKWN, nie powstało po to, by je realizować. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego w manifeście datowanym 22 lipca 1944 r. deklarował niepodległą i demokratyczną przyszłość Polski. Stefan Kisielewski nazwał tekst Manifestu Lipcowego "niecenzuralnym". Zawierał bowiem obietnicę swobód obywatelskich, jakie Polscy zyskali dopiero po obaleniu ustroju. Mówił np. o wolności prasy i swobodzie zrzeszania się w partiach politycznych i związkach zawodowych. Prywatną i spółdzielczą działalność gospodarczą nazywał "wzmagającą tętno życia gospodarczego", a przez to wymagającą państwowego wsparcia. Władze powojennej Polski zdeptały niemal wszystko, co "manifestował" manifest, wmawiając jednocześnie obywatelom, że jest na odwrót. Wyjątkiem był fragment o sojuszu ze Związkiem Radzieckim. W tym punkcie obietnicy dotrzymano.

Główne postulaty manifestu z 22 lipca

Lipcowy manifest PKWN delegalizował rząd RP na uchodźstwie jako „władzę samozwańczą, władzę nielegalną”, a konstytucję z 1935 roku uznał za „bezprawną”. Dokument zapowiadał regulację granic Polski, jaką znamy z map PRL, nawołując do walki o polskie Pomorze i Ziemie Zachodnie oraz “szeroki dostęp do morza”, przy jednoczesnym zwrocie ziem białoruskich, ukraińskich i litewskich odpowiednim republikom radzieckim. 

Deklarował również wprowadzenie reformy rolnej. Nowe państwo miało przejąć ziemie niemieckie, zdrajców oraz obszarników (gospodarujących na areale powyżej 50 ha). Przejęte ziemie zamierzano rozdzielić za niewielką opłatą między małorolnych chłopów. 

W lipcowym dokumencie zapowiadano utworzenie systemu płacy minimalnej, rozbudowę systemu ubezpieczeń społecznych opartego na zasadzie samorządności, rozładowanie nędzy mieszkaniowej. Bolączkę nieznośnego powojennego zagęszczenia rozwiązano w sposób kuriozalny przez dokwaterowanie kolejnych mieszkańców. Dzięki bezsensownemu dokwaterowaniu  w jednym mieszkaniu w fatalnych warunkach gnieździło się nawet po kilka rodzin.

22 lipca powołał do życia Milicję Obywatelską

Ledwie wynieśli się "radzieccy maruderzy", unosząc ze sobą zdobyczne mienie poniemieckie i polskie, wkroczyły do nas metody rodem ze wschodu. Władzę w terenie objęła bezwzględna służba bezpieczeństwa i niekompetentna, lecz posłuszna milicja.  "Obywatelskość" milicji, powołanej Manifestem Lipcowym, polegała na tym, że każdy obywatel, nawet wielokrotnie karany przestępca, jeśli miał pochodzenie robotnicze lub chłopskie oraz deklarował wierność nowej władzy mógł bezkarnie "walczyć o utrwalenie" z niedobitkami podziemia oraz wszystkimi, którzy mieli więcej od niego. Milicja pierwszych lat władzy komunistycznej wymknęła się spod kontroli służb, które ją powołały. MO powszechnie nadużywało władzy, a kojarzone z nowym ustrojem przyczyniało się do jego znienawidzenia. Milicja szabrowała i wchodziła w bandyckie układy ze światkiem przestępczym. W raporcie z 1945 roku odnotowano, że na Opolszczyźnie kobiety na widok milicjanta rzucają się do ucieczki.

Co się stało później po ogłoszeniu manifestu PKWN?

Wolne wybory do Sejmu ze stycznia 1947 roku, które zagwarantowała Polsce konferencja jałtańska, zostały zmanipulowane. Podobnie wcześniejsze referendum ludowe z czerwca 1946 roku, w którym głosując "3 x tak" Polacy nieświadomie wystąpili przeciw demokracji. W ten sposób, pozornie legalny, pełnię władzy w Polsce przejęli komuniści. Musieli jedynie uświadomić ten fakt obywatelom i łamiąc opór, "utrwalić" system.

Powszechny strach i niepewność jutra dolewały oliwy do ognia, w którym płonęły dawne porządki.

Rozwiąż QUIZ - Kultowe Przedmioty PRL

Wynik 10/10 osiągną tylko ci, którzy żyli w PRL. Chcesz wiedzieć, czy jesteś ekspertem w dziedzinie historii drugiej połowy XX w.? Koniecznie sprawdź swoją wiedzę z zakresu dziejów najnowszych.