Czy zachowek po rodzicach przepada? Terminy są kluczowe – masz tylko 5 lat!

• Zachowek przysługuje dzieciom, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy, którzy zostali pominięci w testamencie, gwarantując im część spadku.
• Wysokość zachowku to zazwyczaj połowa (a dla małoletnich i niepełnosprawnych 2/3) tego, co otrzymaliby przy dziedziczeniu ustawowym.
• Zachowek można stracić przez wydziedziczenie, uznanie za niegodnego dziedziczenia lub upływ terminu przedawnienia, który wynosi 5 lat.
• Jeśli zostałeś pominięty w testamencie, masz prawo do zachowku, ale musisz aktywnie dochodzić swoich praw w określonym czasie.

Komu przysługuje zachowek po rodzicach?

Zachowek to prawna gwarancja, że najbliższa rodzina nie zostanie całkowicie pozbawiona spadku. Przysługuje trzem grupom osób, które byłyby uprawnione do dziedziczenia ustawowego:

• Dzieciom (oraz wnukom, prawnukom – zstępnym) spadkodawcy – najczęstsza grupa uprawnionych.
• Małżonkowi spadkodawcy, który pozostał w związku małżeńskim w chwili śmierci.
• Rodzicom spadkodawcy, ale tylko gdy nie ma on zstępnych ani małżonka.

Zachowek przysługuje tylko tym, którzy zostali pominięci w testamencie lub otrzymali mniej niż wynosi ich zachowek.

Ile wynosi zachowek po rodzicu?

Wysokość zachowku zależy od twojego udziału w dziedziczeniu ustawowym oraz sytuacji osobistej:

• Dla małoletnich dzieci i osób trwale niezdolnych do pracy: 2/3 udziału z tego, co otrzymaliby przy dziedziczeniu ustawowym.
• Dla pozostałych uprawnionych: 1/2 udziału w dziedziczeniu ustawowym.

Przykład:

Pan Zbigniew przekazał cały spadek o wartości 600 000 zł drugiej żonie, pomijając dorosłą córkę Laurę. Przy dziedziczeniu ustawowym Laura otrzymałaby 300 000 zł. Jej zachowek wynosi więc 150 000 zł (1/2 z 300 000 zł).

Kiedy zachowek może przepaść?

Rodzic może w testamencie wydziedziczyć uprawnionego z konkretnych powodów:

• Uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych – długotrwałe zaniedbywanie potrzeb materialnych i emocjonalnych rodzica, brak kontaktu, odmowa pomocy.
• Postępowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego – zachowania społecznie naganne, które trwale naruszają relacje rodzinne.

Aby wydziedziczenie było skuteczne, przyczyna wskazana w testamencie musi istnieć w rzeczywistości. Rodzic nie może wydziedziczyć z błahych powodów ani po tym, jak przebaczył uprawnionemu. Jeśli to rodzic zawinił zerwanie więzów rodzinnych, nie może tego wykorzystać przeciwko dziecku.

Po śmierci rodzica sąd może uznać uprawnionego za niegodnego dziedziczenia, gdy:

• Uporczywie uchylał się od pieczy nad rodzicem – nie wykonywał obowiązków wzajemnego szacunku i wspierania się.
• Nie płacił alimentów określonych orzeczeniem sądowym, ugodą lub umową.

O uznanie za niegodnego może wystąpić każda zainteresowana osoba w terminie roku od dowiedzenia się o przyczynie niegodności, ale nie później niż 3 lata od śmierci spadkodawcy.

Kiedy przedawnia się roszczenie o zachowek?

• Zachowek można utracić przez bezczynność – roszczenia przedawniają się w określonych terminach:
• Zachowek od spadkobiercy testamentowego – 5 lat od ogłoszenia testamentu.
• Uzupełnienie zachowku z tytułu darowizn – 5 lat od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy).

Terminy przedawnienia zachowku są bezwzględne! Po ich upływie, nawet jeśli masz prawo do zachowku, spadkobierca może odmówić jego wypłaty. Złożenie pozwu przerywa bieg przedawnienia, dlatego nie zwlekaj z działaniem.

Przykłady przedawnienia terminów:

Sytuacja 1: Testament ogłoszono 17 marca 2022 r. Pozew o zachowek można złożyć do 17 marca 2027 r.

Sytuacja 2: Rodzic zmarł 23 września 2020 r., wcześniej dokonał darowizn. Pozew o uzupełnienie zachowku można złożyć do 23 września 2025 r.

Praktyczne porady ubiegania się o zachowek

Co robić, gdy zostałeś pominięty w testamencie:

• Sprawdź terminy – oblicz, kiedy upływa termin przedawnienia
• Zbierz dokumenty – testament, akt zgonu, dokumenty potwierdzające pokrewieństwo
• Oszacuj wartość spadku – w tym nieruchomości, oszczędności, darowizny
• Skonsultuj się z prawnikiem – obliczenie zachowku może być skomplikowane

Kiedy warto walczyć o zachowek:

• Wartość spadku uzasadnia koszty procesu
• Nie zostałeś skutecznie wydziedziczony
• Nie dopuściłeś się czynów uzasadniających niegodność
• Jesteś w terminie przedawnienia

Kiedy zachowek może być zagrożony:

• Długotrwale nie utrzymywałeś kontaktów z rodzicem
• Odmawiałeś pomocy w chorobie czy starości
• Nie płaciłeś zasądzonych alimentów
• Twoje zachowanie było społecznie naganne

Darowizny za życia – można żądać uzupełnienia

Jeśli rodzic za życia przekazał majątek innym osobom przez darowizny, możesz żądać uzupełnienia zachowku. Darowizny z ostatnich 10 lat przed śmiercią doliczają się do spadku przy obliczaniu zachowku.

Obniżenie zachowku

W wyjątkowych sytuacjach sąd może obniżyć zachowek, powołując się na zasady współżycia społecznego, gdy żądanie pełnego zachowku byłoby rażąco niesprawiedliwe.

Konsekwencje uzyskania zachowku

Otrzymanie zachowku oznacza, że nie jesteś spadkobiercą, tylko wierzycielem spadku. Nie odpowiadasz za długi zmarłego, otrzymujesz określoną kwotę pieniężną, a zachowek jest zwolniony z podatku.

Warto wiedzieć

• Zachowek po rodzicach to ważne prawo, które chroni najbliższą rodzinę przed całkowitym pozbawieniem spadku.
• Przysługuje dzieciom, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy, ale może przepaść przez wydziedziczenie, uznanie za niegodnego dziedziczenia lub przedawnienie roszczeń.
• Wysokość zachowku wynosi zwykle połowę (a dla małoletnich i niepełnosprawnych – 2/3) tego, co otrzymaliby przy dziedziczeniu ustawowym. Najważniejsze to pamiętać o terminach – masz 5 lat od ogłoszenia testamentu lub śmierci spadkodawcy na wystąpienie z roszczeniem.
• Jeśli zostałeś pominięty w testamencie rodziców, nie znaczy to, że zostałeś bez niczego. Zachowek to twoja prawna ochrona, ale musisz o nią aktywnie walczyć w odpowiednim czasie i sposób. W skomplikowanych sprawach spadkowych warto skorzystać z pomocy prawnika, który pomoże obliczyć zachowek i ocenić szanse powodzenia sprawy.

Pamiętaj! zachowek nie przepada sam z siebie, ale możesz go stracić przez własne działania lub bezczynność. Znaj swoje prawa i nie zwlekaj z ich realizacją!