Katastrofa demograficzna w Polsce. Jak Czechom udało się odwrócić trend bez 500 plus?

– Instytut Pokolenia, jednostka powołana przez Prezesa Rady Ministrów, analizuje trendy demograficzne. Za szczególnie interesujące uważa przypadki, w których  przebiegają one inaczej niż w większości społeczeństw europejskich. Właśnie dlatego chcieliśmy dokładnie przyjrzeć się przypadkowi Czech – wyjaśnia Michał Kot, dyrektor Instytutu Pokolenia.

Czeska zagadka?

– Mimo że Czechy, nasz najbliższy sąsiad, podlegają tym samym przemianom cywilizacyjnym co inne kraje Europy i mimo że kilka dekad temu kraj ten miał jeden z najniższych na świecie wskaźników dzietności, społeczeństwo znacząco odwróciło swój trend demograficzny. Nie jest to zmiana chwilowa. Obserwujemy jej postępy od 20 lat – mówi  dyrektor Kot. – Uznaliśmy, że należy zebrać i przeanalizować nie tylko dane dotyczące demografii, ale także czynniki z zakresu polityki społecznej, poglądów i priorytetów obywateli, czy wreszcie rodzaju regulacji prawnych i wysokości nakładów finansowych.

Zaprezentowany dziś raport jest rezultatem tych analiz.

– Czechy stworzyły własny, oryginalny model polityki rodzinnej. Mają ciekawe rozwiązania, szczególnie w zakresie tzw. work life balance. Wiele państw europejskich na przełomie wieków osiągało dobre wyniki demograficzne, które zbudowane były na przeświadczeniu, że urodzenie i wychowanie dziecka nie powinno kolidować z pracą zawodową. Czesi przyjęli inne założenia. Zaczęli się zastanawiać, co zrobić, aby praca zawodowa w jak najmniejszym stopniu kolidowała z budowaniem więzi rodzinnych i wychowaniem dzieci. Inaczej rozłożyli akcenty. Te, jak i wiele innych wniosków można znaleźć w naszych analizach – mówi dyrektor Kot.  

Ustalenia badaczy

Autorzy raportu do najważniejszych czynników wpływających na zmiany w obszarze demografii zaliczają m.in. mechanizmy opieki nad dziećmi do ukończenia 3 roku życia. Podkreślają, że rodzice otrzymują równowartość około 60 000 PLN do wykorzystania na pokrycie kosztów opieki nad małym dzieckiem. Zasiłek rodzicielski przysługuje na każde dziecko bez względu na status rodziców na rynku pracy. Mogą też oni, w sposób elastyczny,  decydować o wysokości wypłat i pobierania.

Badacze zauważają też specyficzną strategię Czeszek. O ile zawodowo pracuje 22% matek dzieci poniżej 2 roku życia (i ten wskaźnik należy do najniższych w Europie, w Polsce wynosi 58%), o tyle sytuacja zmienia się radykalnie, kiedy najmłodsze dziecko kończy 6 lat. Aż 92 % czeskich matek mających dzieci w wieku 6-14 lat pracuje zawodowo. Tym razem wskaźnik ten należy do najwyższych w Europie (w Polsce wynosi 79%).

Poza strategią zawodową i rodzinną młodych kobiet liczy się także ich zbiorowe doświadczenie społeczne. Autorzy raportu podkreślają, że Czech nie dotknęło wysokie bezrobocie okresu transformacji: w roku 2005 w Polsce w grupie wieku 20-29 lat było ono blisko trzykrotnie wyższe niż w Czechach (odpowiednio 30% i nieco ponad 10%). Zdaniem twórców raportu przekłada się to na mniejszą obawę mam dotyczącą  braku możliwości powrotu do pracy po dłuższej przerwie spowodowanej opieką nad dzieckiem.

Inną kwestią, na którą wskazują autorzy raportu, jest odmienne w Polsce i w Czechach spojrzenie na fakt posiadania dziecka. Niemal połowa Czechów (48%) zgadza się z opinią, że posiadanie i wychowywanie dzieci jest obowiązkiem wobec społeczeństwa (pogląd ten odrzuca 1/5 respondentów czeskich). W Polsce zaledwie 22 % społeczeństwa wyraża dla tej opinii aprobatę, a aż 55% wyraża przeciwny pogląd.

Instytut Pokolenia zwraca też uwagę na kwestie materialne, które różnią oba państwa. O ile w Czechach na osobę przypada aż 1,5 izby w gospodarstwie domowym, to w Polsce wskaźnik ten wynosi zaledwie 1,2 i należy do najniższych w Europie.

- Mamy nadzieję, że ten materiał będzie stanowił inspirację do dalszych dyskusji o kierunkach działań związanych z polityką społeczną państwa. Warto, by zawarte w nim dane zostały dostrzeżone i wzięte pod uwagę, gdy kierunki przyszłej polityki prorodzinnej będą rozważane w parlamencie, rządzie i ministerstwach – podkreśla dyrektor Kot.

Raport można pobrać ze strony Instytutu: instytutpokolenia.pl/czeskisukcesdemograficzny