Nowe świadczenie wspierające od 2026: Więcej pieniędzy, mniej kontroli?

• Eksperci rynku wskazują, w jaki sposób nowy system punktacji wpłynie na płynność finansową beneficjentów po reformie w 2026 roku
• Usunięcie budżetu osobistego i trzyletni okres przyznawania wsparcia wprowadzają nowe elementy w zakresie zarządzania ryzykiem po stronie osób z niepełnosprawnościami
• Analiza planowanych zmian ujawnia, jak organizacje pozarządowe i Zakłady Aktywności Zawodowej muszą dostosować swój model biznesowy do nowych regulacji
• Ujednolicony system symboli niepełnosprawności bezpośrednio przełoży się na dostęp do ulg, co jest istotne dla optymalizacji podatkowej uprawnionych
• Raport branżowy ujawnia, czy strategia deinstytucjonalizacji to nowy, dominujący trend rynkowy, który zmieni oblicze systemu wsparcia w Polsce

Więcej pieniędzy, mniej kontroli? Dwie strony medalu reformy wsparcia

Od 1 stycznia 2026 roku wchodzi w życie trzeci i zarazem ostatni etap reformy świadczenia wspierającego. Krąg uprawnionych poszerzy się o osoby, których potrzeba wsparcia w codziennym funkcjonowaniu została oceniona przez specjalistów na 70 do 77 punktów. Wysokość tego świadczenia jest bezpośrednio powiązana z rentą socjalną, która w przyszłym roku ma wynieść 1880 zł. Oznacza to, że w zależności od liczby przyznanych punktów, wsparcie finansowe będzie stanowić od 40 proc. (752 zł) do 220 proc. (4134 zł) kwoty renty socjalnej. Zakład Ubezpieczeń Społecznych informuje, że wnioski dla nowej grupy beneficjentów będzie można składać wyłącznie w formie elektronicznej już od grudnia bieżącego roku, na przykład przez platformę PUE ZUS czy portal Emp@tia. Kluczowe będzie podanie we wniosku numeru decyzji wydanej przez Wojewódzki Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności (WZON) oraz numeru rachunku bankowego do przelewu środków.

Obok bezpośredniego wsparcia finansowego, rząd planuje również rekordowe inwestycje w usługi wspierające. Na program „Asystent Osobisty Osoby Niepełnosprawnej”, który pomaga w codziennych czynnościach i aktywizacji społecznej, przeznaczono ponad 1,1 miliarda złotych. Równolegle, z budżetem przekraczającym 205 milionów złotych, realizowany będzie program „Opieka Wytchnieniowa”, dający chwilę wytchnienia opiekunom osób zależnych. Mimo to, projekt nowej ustawy o asystencji osobistej wywołuje poważne obawy w środowisku. Eksperci alarmują, że narzucony limit kosztów obsługi programu na poziomie 2-3 proc. dotacji jest nierealistyczny i może uniemożliwić organizacjom profesjonalne zarządzanie usługami. Krytykowane jest także usunięcie tak zwanego budżetu osobistego, czyli możliwości samodzielnego wyboru i zatrudnienia asystenta przez osobę z niepełnosprawnością. Niepewność pogłębia fakt, że decyzje o przyznaniu wsparcia mają być wydawane na maksymalnie trzy lata, co oznacza dla beneficjentów cykliczną biurokrację i brak stabilności.

Od orzeczenia po pracę. Jak system wsparcia zmieni się od podstaw?

Począwszy od 2026 roku, fundamentalnej zmianie ulegnie cały system orzekania o niepełnosprawności. Reforma opiera się na trzech filarach, które mają ujednolicić i uprościć zasady w całym kraju. Po pierwsze, wprowadzony zostanie jednolity katalog 208 chorób, co ma wyeliminować sytuacje, w których te same schorzenia są różnie interpretowane w zależności od województwa. Po drugie, kluczową rolę odegra punktacja przyznawana przez Wojewódzkie Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności, która będzie bezpośrednio przekładać się na prawo do świadczenia wspierającego i jego wysokość. Po trzecie, zmodernizowany zostanie system symboli w orzeczeniach. Każdy kod, jak 02-P dla chorób psychicznych czy 05-R dla niepełnosprawności ruchowej, będzie precyzyjnie określał dostęp do konkretnych ulg i form wsparcia, na przykład dofinansowań z PFRON czy uprawnień do karty parkingowej.

Strategia na nadchodzący rok to także wyraźne postawienie na rozwój usług opiekuńczych świadczonych w lokalnych społecznościach, zamiast w dużych, odizolowanych placówkach. Ten proces, nazywany deinstytucjonalizacją, ma być realizowany poprzez tworzenie Centrów Opiekuńczo-Mieszkalnych. Mają one oferować dorosłym osobom z niepełnosprawnością w stopniu znacznym lub umiarkowanym wsparcie w warunkach zbliżonych do domowych, zarówno w trybie całodobowym, jak i dziennym. Równolegle wdrażane są rozwiązania mające na celu aktywizację zawodową. W Zakładach Aktywności Zawodowej (ZAZ), czyli miejscach pracy chronionej, limit zatrudnienia osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności zostanie podniesiony z 35 proc. do 55 proc. załogi. Całość uzupełnia wsparcie edukacyjne, takie jak program „Aktywny Samorząd”, w ramach którego w 2026 roku studenci z niepełnosprawnościami będą mogli otrzymać do 4620 zł dofinansowania na semestr nauki.