Bezwarunkowy dochód podstawowy – co to takiego?
Bezwarunkowy dochód podstawowy to koncepcja ekonomiczna, zgodnie z którą państwo miałoby co miesiąc wypłacać każdemu obywatelowi określone świadczenie, niezależnie od tego, czy dana osoba pracuje i jakie osiąga dochody. Wypłata tego świadczenia miałaby zaspokoić podstawowe potrzeby każdego człowieka. BDP jest ściśle związany z systemem świadczeń socjalnych.
Finansowanie takiego świadczenia wymagałoby poniesienia ogromnych nakładów finansowych, które musiałyby pochodzić albo ze wzrostu podatków, albo z rezygnacji z części dotychczasowych programów socjalnych, takich jak m.in.: 800 plus, 300 plus, 13. i 14. emerytury,zasiłek dla bezrobotnych.
Koszt realizacji programu, przy założeniu wypłaty świadczeń w wysokości 1200 zł dla osób w wieku produkcyjnym oraz 600 zł dla dzieci, wyniósłby 376 mld zł rocznie. Dla porównania, z danych finansowych ZUZ za 2024 rok, łączna kwota wydatków na cały system zabezpieczeń i pomocy społecznej wyniosła 418 mld zł.
Poparcie społeczne – co mówią badania?
Według badania przeprowadzonego przez Polski Instytut Ekonomiczny (PIE), poparcie dla dochodu podstawowego deklaruje 51 proc. Polaków. Jest ono jednak znacznie wyższe wśród osób, które wcześniej słyszały o tym rozwiązaniu (62 proc.), niż wśród tych, którzy nie mieli o nim wcześniej wiedzy. Badania wskazują, że ponad połowa Polaków nigdy nie słyszała o bezwarunkowym dochodzie podstawowym. 30 proc. badanych słyszało o takim rozwiązaniu, ale się nim nie interesowało, a 13 proc. ankietowanych aktywnie śledzi informacje na ten temat.
Do głównych zalet wprowadzenia bezwarunkowego dochodu podstawowego, wskazanych w raporcie PIE, należą:
- likwidacja ubóstwa i nierówności ekonomicznych,
- poprawa bezpieczeństwa osób zatrudnionych na umowach niestandardowych (które ze względu na formę zatrudnienia nie mają dostępu do świadczeń socjalnych),
- likwidacja „pułapki biedy” – czyli sytuacji, w której podjęcie pracy wiąże się z utratą zasiłków lub świadczeń,
- zwiększenie innowacyjności – posiadanie stabilnego minimum daje „poduszkę bezpieczeństwa” i sprzyja podejmowaniu ryzyka, np. w działalności gospodarczej,
- prostota i ograniczenie administracji – obecny system świadczeń socjalnych wymaga rozbudowanej administracji i biurokracji, a jedno świadczenie mogłoby zastąpić większość dotychczasowych,
- redukcja lęku przed przyszłością – świadczenie mogłoby uwolnić wiele osób od strachu przed utratą pracy czy pogorszeniem stanu zdrowia.
Wprowadzenie bezwarunkowego dochodu podstawowego wiąże się również z pewnymi wadami i zagrożeniami:
- ogromne koszty realizacji – wprowadzenie BDP w Polsce (w wysokości 1200 zł dla dorosłych i 600 zł dla dzieci) kosztowałoby rocznie 376 mld zł; aby go wprowadzić, należałoby całkowicie przebudować system ubezpieczeń społecznych,
- ryzyko zmniejszenia aktywności zawodowej – choć według badań większość ankietowanych deklaruje, że po wprowadzeniu BDP nadal by pracowała, istnieje ryzyko spadku motywacji do pracy u części społeczeństwa,
- potencjalny wzrost inflacji – powszechna wypłata świadczenia mogłaby wywołać wzrost popytu, a tym samym wzrost cen,
- niewystarczająca pomoc dla osób z większymi potrzebami – jednakowe wsparcie dla wszystkich nie uwzględnia osób wymagających szczególnego wsparcia (np. osób z niepełnosprawnościami),
- potencjalne spowolnienie gospodarcze – spowodowane koniecznością podniesienia podatków.
Bezwarunkowy dochód podstawowy - sprawiedliwość czy równość?
Bezwarunkowy dochód podstawowy bywa krytykowany jako rozwiązanie niesprawiedliwe. Obecny system świadczeń społecznych koncentruje się na wspieraniu osób, które rzeczywiście potrzebują pomocy. W przypadku systemu zabezpieczenia społecznego wysokość świadczeń jest uzależniona od wniesionego wkładu – na przykład w formie składek emerytalnych. Koncepcja dochodu gwarantowanego zrywa z tym podejściem, traktując wszystkich obywateli jednakowo. Świadczenie miałoby stałą wysokość, niezależną od indywidualnych potrzeb, możliwości samodzielnego zaspokajania tych potrzeb poprzez pracę, a także niezwiązaną z osobistym wysiłkiem ani wartością odprowadzanych podatków czy składek.
Bezwarunkowy Dochód Podstawowy opiera się na odmiennej zasadzie sprawiedliwości – zasadzie równości. Zgodnie z nią każda osoba otrzymywałaby takie samo wsparcie od państwa, co można interpretować jako realizację konstytucyjnej zasady równości obywateli wobec prawa.
Sejm rozważy propozycję wprowadzenia dochodu podstawowego – pilotaż w województwie śląskim?
Do Sejmu wpłynęła propozycja uruchomienia pilotażowego programu dochodu podstawowego w wysokości 50% płacy minimalnej brutto. Zgodnie z propozycją zawartą w petycji, dochód podstawowy miałby być wypłacany przez co najmniej 20 lat, a uprawnieni do jego pobierania byliby wszyscy mieszkańcy województwa śląskiego od 3 roku życia. Dodatkowo, rodzice wychowujący dzieci w wieku 3–5 lat mogliby samodzielnie decydować o przystąpieniu do programu, ze względu na już istniejące programy osłonowe. Uzasadniając wybór województwa śląskiego jako regionu, w którym pilotażowo miałby obowiązywać podstawowy dochód gwarantowany, autor petycji podkreśla, że region ten doświadcza skutków transformacji gospodarczej związanej z zamykaniem kopalń, hut i innych zakładów pracy.
Opinia Sejmowego Biura Ekspertyz – rewolucja społeczno-gospodarcza
Według opinii Sejmowego Biura Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji, wprowadzenie bezwarunkowego dochodu podstawowego byłoby „jedną z największych zmian społeczno-gospodarczych od 1989 roku”, mogącą poważnie zachwiać obecnym systemem zabezpieczenia społecznego. Podkreślono, że skutki takiej decyzji dla finansów publicznych, rynku pracy i społeczeństwa są trudne do oszacowania i wymagają szczegółowych analiz, które powinien przygotować rząd.
W opinii zaznaczono też, że ograniczenie programu tylko do mieszkańców województwa śląskiego mogłoby naruszać zasadę sprawiedliwości społecznej i zakaz dyskryminacji, zwłaszcza że region ten już teraz ma silną pozycję gospodarczą. Sejm rozpatrzy propozycję 9 lipca 2025 roku.
Podcasty
Playlisty tematyczne
