System kaucyjny bez szkła? Co na to eksperci: "niedotrzymane obietnice ministra"

System kaucyjny w Polsce z dziurami

"Dobrze skonstruowany system pozwoliłby jednocześnie zlikwidować zaśmiecenie, które jest zmorą naszej przestrzeni publicznej i zagwarantować zdrową zrównoważoną gospodarkę w oparciu o zamknięty obieg czystych surowców" - czytamy w komunikacie prasowym Polskiego Stowarzyszenia Zero Waste. To jedyne narzędzie, które pozwala osiągnąć wysokie poziomy zbiórki opakowań po napojach, odzyskiwać cenne surowce i domykać łańcuchy dostaw.

Głośne narzekania, najpierw producentów aluminium, a potem organizacji handlu i producentów szkła oraz napojów w szklanych opakowaniach, słusznie budziły coraz poważniejsze obawy, że Ministerstwo Klimatu i Środowiska może się wycofać ze złożonych obietnic - czytamy w komunikacie prasowym Polskiego Stowarzyszenia Zero Waste. "Niestety tak się stało. Przypomnijmy: podczas konferencji 2 czerwca br. minister Jacek Ozdoba obiecał, że dzięki kaucji tzw. “małpki” znikną z naszych ulic. W środę dowiedzieliśmy się, że na miano cennych surowców i problemu środowiskowego zasługują tylko opakowania wykonane z PET i aluminium. Niestety dla resortu szkło jednorazowe okazało się być ani nie tak wartościowe, ani nie tak problematyczne, jak przedstawiło to na konferencji" - czytamy.

Głosy podmiotów, które dowodziły w mediach, że aluminium zbiera się wystarczająco dobrze, a szkło w systemie kaucyjnym zniszczy handel i stanowić będzie niepotrzebną nadregulację prawną zostały wysłuchane. "O tym, że szkło jest realnym problemem, a kaucja – skutecznym narzędziem w zmniejszeniu zaśmiecenia i najlepszą drogą do zamknięcia obiegu surowców minister Jacek Ozdoba zdaje się zapomniał" - czytamy w komunikacie prasowym.

Jasne zasady dla konsumentów daje tylko komplety system kaucyjny

System włączający wszystkie frakcje to system efektywny dzięki korzyści płynącej ze skali. Z punktu widzenia konsumenta bardzo ważne jest ujednolicenie systemu. Jednym z warunków jego efektywności jest prostota i przejrzystość dla użytkownika końcowego, czyli dla nas. Ten warunek spełnia system kompletny, obejmujący wszystkie typy i wielkości opakowań, a wysokość kaucji jest w każdym przypadku taka sama. To pozwoli szybko zapamiętać, które butelki podlegają zwrotowi. Taki system będzie łatwy we wdrożeniu i komunikowaniu społeczeństwu, a tym samym efektywny i umożliwi zebranie ponad 90% wprowadzonych na rynek opakowań po napojach, jak pokazują przykłady płynące z europejskich systemów.

Rynek równych szans i wyzwań dla producentów

Równie istotną sprawą dla stabilności systemu i jego skuteczności jest jego spójność. Wyłączenie któregoś typu opakowań z systemu kaucyjnego, stworzy nierównowagę na rynku. Producenci wprowadzający na rynek produkty w opakowaniach szklanych lub aluminiowych będą mieli uprzywilejowaną pozycję. To oznacza nierówne podejście do zaśmiecania i surowców. Szkło i aluminium zanieczyszczają przecież nasze otoczenie w równym stopniu, co plastik.

Likwidacja zaśmiecania i maksymalizacja wykorzystania surowców

Systemy kaucyjne wykazują bardzo dużą skuteczność w redukcji zaśmiecania, co potwierdzają dane płynące z Niemiec czy Skandynawii, ale i od przedstawicieli władz publicznych Łotwy i Słowacji, czyli krajów, które wdrożyły system na początku 2022 r. Pamiętajmy, że śmieci w przestrzeni publicznej to nie tylko plastikowe butelki po napojach, ale także metalowe puszki i butelki szklane stanowiące zagrożenie dla ludzi i zwierząt (dla nich niejednokrotnie śmiertelne).

Zachowanie surowców w obiegu

W kontekście gospodarki obiegu zamkniętego i bezpieczeństwa dostaw surowców istotne jest również zagwarantowanie maksymalnego wykorzystania materiałów w obiegu i zapobieganie ich utracie. Dzięki wysokim poziomom zbiórki uzyskiwanym w systemach kaucyjnych możliwość zachowania surowców w obiegu zwiększa się w sposób wykładniczy. W najnowszym raporcie Zero Waste Europe “How circular is glass” widzimy, że w systemie francuskim (bez kaucji), który podobnie do polskiego osiąga 71% zbiórki szkła, zawartość starych butelek w nowych szacuje się na 42%. Tymczasem w Niemczech, gdzie działa system kaucyjny dla opakowań po napojach, zawartość recyklatu w nowych butelkach szklanych wynosi 65%, czyli aż o 23% więcej niż we Francji (patrz wykres). 

Dane te wskazują, że system kaucyjny pozwala w praktyce dużo lepiej zamykać system obiegu surowców. W tym miejscu warto też podkreślić oszczędności energii płynące z przetwarzania starych butelek w nowe. Raport dowodzi, że 20% zebranego szkła oznacza 6% oszczędności energii w zakładach wytwarzających opakowania szklane. Jest to niezwykle istotne w obliczu kryzysu energetycznego, z jakim się obecnie mierzymy.

Na stronie www.kaucyjny.pl mozna obejrzeć wystawę zdjeć pt. Frakcje materiałowe w systemie kaucyjnym. Fotografie zostały wykonane podczas wizyty studyjnej Polskiego Stowarzyszenia Zero Waste w krajach bałtyckich latem 2022. Łotwa, Estonia i Litwa świetnie sobie radzą ze zbieraniem wszystkich rodzajów opakowań. Podobieństwo struktury handlu tych krajów pozwala przewidywać, że i w Polsce ten nowoczesny i przyszłościowy model się sprawdzi. W Europie już 12 krajów ma powszechne i obowiązkowe systemy kaucyjne, a kolejne planują jego wprowadzenie. 8 z 12 już istniejących systemów kaucyjnych obejmuje wszystkie frakcje.