Wszystko o rentach

Renta z tytułu niezdolności do pracy

Masz prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, jeśli z powodu złego stanu zdrowia nie możesz pracować albo masz ograniczone możliwości zarabiania. Podpowiadamy ci, jak się o nią starać.

Komu przysługuje

Żeby starać się o rentę z tytułu niezdolności do pracy, musisz spełniać jednocześnie określone warunki:

- być niezdolny do pracy;

- mieć wymagany staż pracy (tzw. okresy składkowe i nieskładkowe);

- udowodnić, że niezdolność do pracy powstała w okresach składkowych (czyli w czasie, gdy opłacałeś składki na ubezpieczenie społeczne lub emerytalne i rentowe) lub nieskładkowych (np. czas przebywania na zasiłku chorobowym, pobierania zasiłku opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, podczas urlopu wychowawczego) albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Te wymogi nie dotyczą osób całkowicie niezdolnych do pracy, które mogą udowodnić 20-letnie (kobieta) lub 25-letnie (mężczyzna) okresy składkowe i nieskładkowe.

Kogo ZUS uznaje za niezdolnego

Jesteś całkowicie niezdolny do pracy, jeśli nie możesz wykonywać jakiejkolwiek pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie ma szans, że po przekwalifikowaniu odzyskasz zdolność do pracy.

Jesteś częściowo niezdolny do pracy, jeśli w znacznym stopniu utraciłeś zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Niezdolność do pracy może być orzeczona na trwałe (jeśli lekarz orzecznik ZUS uzna, że nie masz szans na odzyskanie zdolności do pracy) lub okresowo - nie dłużej niż 5 lat (jeśli lekarz orzecznik ZUS uzna, że po zakończeniu leczenia, rehabilitacji czy przekwalifikowaniu będziesz mógł pracować).

Jesteś niezdolny do samodzielnej egzystencji, jeśli lekarz orzecznik stwierdzi, że potrzebujesz stałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu twoich podstawowych potrzeb życiowych.

Jaki musisz mieć staż

Staż wymagany do przyznania renty uzależniony jest od wieku, w którym powstała niezdolność do pracy:

- 1 rok - jeśli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat;

- 2 lata - jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku od 20 do 22 lat;

- 3 lata - jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku od 22 do 25 lat;

- 4 lata - jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku od 25 do 30 lat;

- 5 lat - jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.

Pięcioletni okres składkowy i nieskładkowy wymagany od osoby, która stała się niezdolna do pracy po ukończeniu 30 lat, musi przypadać w ostatnim 10-leciu przed zgłoszeniem wniosku o rentę albo powstania niezdolności do pracy, w zależności od tego, co jest dla przyszłego rencisty korzystniejsze. ZUS sprawdzi to, przyznając świadczenie. Do tego 10-letniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinnej, renty szkoleniowej.

Złóż wniosek

Jeśli chcesz ubiegać się o rentę, musisz złożyć wniosek w oddziale ZUS właściwym ze względu na miejsce zamieszkania. Żądanie przyznania świadczenia możesz zgłosić na piśmie - formularz ZUS Rp-1. Dostaniesz go w placówkach ZUS lub od pracodawcy, możesz też druk wydrukować ze strony internetowej ZUS (www.zus.pl). Żądanie przy- znania świadczenia możesz też zgłosić ustnie do protokołu.

Wniosek może złożyć też twój pełnomocnik (pełnomocnictwo musi być udzielone na piśmie). Jeśli renta ma być przekazywana na rachunek w banku, podaj numer konta i adres banku.

Do wniosku powinieneś dołączyć

- aktualne zaświadczenie o stanie zdrowia wydane przez lekarza prowadzącego leczenie;

- ankietę (druk ZUS Rp-6, wywiad zawodowy) wypełnioną przez pracodawcę;

- kwestionariusz dotyczący okresów składkowych i nieskładkowych;

- dokumenty potwierdzające okresy składkowe i nieskładkowe (świadectwa pracy, legitymacja ubezpieczeniowa, zaświadczenia, dyplom ukończenia studiów, wyciągi z akt urodzenia dzieci);

=zaświadczenie pracodawcy o wysokości osiąganego wynagrodzenia (na formularzu ZUS Rp-7) bądź legitymację ubezpieczeniową zawierającą wpisy o zarobkach.

Możesz się odwołać

Od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS przysługuje ci prawo wniesienia sprzeciwu do komisji lekarskiej ZUS. Musisz to jednak zrobić w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia. Sprzeciw wnosisz za pośrednictwem oddziału ZUS właściwego ze względu na miejsce zamieszkania.

Poza tym sam prezes ZUS, w terminie 14 dni od dnia wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika, może zgłosić zarzut wadliwości orzeczenia i przekazać sprawę do rozpatrzenia komisji lekarskiej. Lekarze orzecznicy pracują w każdym oddziale ZUS.

Ile możesz dostać

Wysokość renty zależy od:

- wysokości twoich zarobków w czasie lat pracy (z dziesięciu kolejnych lat wybranych z 20 lat poprzedzających złożenie wniosku o rentę lub z dowolnych 20 lat wybranych z całego okresu zatrudnienia) w stosunku do przeciętnego wynagrodzenia w danym roku;

- od stażu pracy, czyli liczby udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych;

- od wysokości kwoty bazowej obowiązującej w dniu złożenia wniosku.

Renta stanowi sumę trzech albo czterech składników. Oblicza się ją według wzoru:

- 24 proc. kwoty bazowej;

- po 1,3 proc. podstawy jej wymiaru za każdy pełny rok okresów składkowych;

- po 0,7 proc. podstawy jej wymiaru za każdy pełny rok okresów nieskładkowych;

- po 0,7 proc. podstawy jej wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych przypadających od dnia złożenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista ukończyłby 65 lat.

Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy wynosi 75 proc. renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Najniższa renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy - 706,29 zł.

Najniższa renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy - 543,29 zł.

Jak udowodnisz zarobki?

Podstawowym dowodem jest zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu (ZUS Rp-7) wystawiane przez zakład pracy. Wysokość zarobków można też potwierdzić wpisami w legitymacji ubezpieczeniowej.

Jak udowodnisz okresy zatrudnienia

- Pisemne zaświadczenie zakładu pracy wystawione przez pracodawcę lub następcę prawnego pracodawcy albo przez jednostkę przechowującą dokumenty zlikwidowanego lub przekształconego zakładu pracy, np. organ założycielski, firmę przechowalniczą lub archiwum.

- Świadectwa pracy i wszelkie dowody z akt osobowych, np. pisma o mianowaniu, powołaniu, udzieleniu urlopu.

- Wpisy w legitymacji ubezp.

- Zeznania świadków - jeśli nie masz dowodów na piśmie, możesz złożyć oświadczenie o braku odpowiednich dokumentów i przeprowadzić dowód z zeznań dwóch świadków, najlepiej byłych współpracowników.

ZUS zmniejszy ci rentę

Możesz dorabiać do renty, jeśli twoje dochody nie są wyższe niż 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. ZUS zmniejszy ci rentę, gdy osiągniesz dochód przekraczający 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (obecnie - 2238,50 zł), ale nie większy niż 130 proc. tego wynagrodzenia (obecnie - 4157,30 zł). Wielkość kwot zmienia się cztery razy do roku: w marcu, czerwcu, wrześniu i grudniu.

Jeśli twój dochód przekroczy 70 proc. przeciętnego wynagrodzenia, ale będzie niższy niż 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia - renta zostanie zmniejszona. Jeśli twój dochód przekroczy 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia - świadczenie zostanie zawieszone.

Sprawdź, czy przysługują ci dodatki

Niektórzy renciści, zwłaszcza kombatanci mogą liczyć na specjalne dodatki do swoich świadczeń.

Renta socjalna

Renta socjalna to świadczenie zastępcze dla osób, którym nie przysługuje ani emerytura, ani renta z tytułu niezdolności do pracy. Te pieniądze mają pomóc osobom, u których niezdolność do pracy powstała zanim zdążyły się zatrudnić.

Kto ma prawo do renty socjalnej

Może się o nią starać osoba pełnoletnia, która jest całkowicie niezdolna do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

- przed ukończeniem 18. r. życia;

- w trakcie nauki w szkole lub szkole wyższej przed ukończeniem 25. roku życia albo

- w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Uwaga! Za osobę pełnoletnią uważa się osobę, która ukończyła 18 lat, ale również kobietę, która zawarła związek małżeński po ukończeniu 16 lat.

Renta może być przyznana na stałe - jeżeli niezdolność do pracy jest trwała lub na wskazany okres - jeśli niezdolność do pracy jest czasowa.

Decyduje orzecznik

Ustaleniem całkowitej niezdolności do pracy i przewidywanego okresu jej trwania zajmuje się lekarz orzecznik ZUS.

Podstawą do przyznania renty socjalnej jest:

- orzeczenie o stopniu niepełnosprawności;

- orzeczenie komisji lekarskiej do spraw inwalidztwa i zatrudnienia o zaliczeniu do I lub II grupy inwalidów oraz

- orzeczenie lekarza orzecznika - wydane przed dniem 1 października 2003 r. - uprawniające do renty socjalnej na podstawie ustawy o pomocy społecznej.

Jeśli starasz się o rentę socjalną, zostaniesz skierowany przez oddział ZUS na badania przeprowadzane przez lekarza orzecznika. Możesz być skierowany też na badania dodatkowe lub na obserwację szpitalną. Na podstawie dołączonej do wniosku dokumentacji oraz po przeprowadzeniu badania lekarz orzecznik wydaje orzeczenie o niezdolności do pracy.

Złóż wniosek

Wniosek o rentę socjalną składasz w oddziale ZUS właściwym ze względu na miejsce zamieszkania. Wniosek może również złożyć w twoim imieniu przedstawiciel ustawowy lub inna osoba - np. pracownik socjalny pod warunkiem, że ma twoją zgodę.

Do wniosku powinieneś dołączyć wymagane dokumenty, m.in.:

- zaświadczenie o stanie zdrowia wystawione przez lekarza prowadzącego (druk zaświadczenia można pobrać w ZUS);

- dokumentację medyczną oraz inne dokumenty mające znaczenie dla wydania orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy (np. wyniki badań, konsultacji, zaświadczenia lekarskie i opinie);

- zaświadczenie o wysokości przychodów (np. pensji, zapłaty za wykonanie zlecenia) wystawione przez pracodawcę, zleceniodawcę, jeśli pracujesz;

- zaświadczenie określające powierzchnię użytków rolnych wystawione przez urząd gminy, jeśli jesteś właścicielem, posiadaczem lub współwłaścicielem nieruchomości rolnej.

Uwaga! Od decyzji ZUS odmawiającej przyznania ci renty socjalnej możesz zgłosić sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS w ciągu 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia.

Ile możesz dostać

Renta socjalna jest przyznawana w stałej wysokości i wynosi ona 84 proc. renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Najniższa renta socjalna to obecnie 959,40 zł. Renta socjalna jest opodatkowana, więc z kwoty renty odlicza się zaliczkę na podatek dochodowy i potrąca składkę na ubezpieczenie zdrowotne.

Gdy przysługuje ci rodzinna i socjalna

Jeśli starasz się o rentę socjalną, a masz też prawo do renty rodzinnej, której wysokość nie przekracza 200 proc. najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (od 1 marca 2010 r. - 1412,58 zł), przysługuje ci prawo do obu tych świadczeń. Jednak gdy łączna wysokość rent przekracza 200 proc. najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, renta socjalna zostanie obniżona. Jej wysokość nie może być jednak niższa niż 10 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (70,63 zł).

10 pytań które najczęściej zadajemy urzędnikowi

1. Do kiedy można się starać o rentę na starych zasadach? Tylko do końca 2010 roku renty będą przyznawane według starych, korzystniejszych zasad.

2. Czy mogę otrzymać rentę, mimo że nie spełniam wymaganych warunków? W wyjątkowych sytua-cjach prezes ZUS może ci przyznać rentę specjalną.

3. Ile mam dni na odwołanie od niekorzystnej decyzji ZUS? Masz 14 dni na odwołanie.

4. Jeśli ZUS wystawi mi skierowanie na badania do lekarza orzecznika ZUS, to czy muszę się na nie stawić? Tak, musisz.

5. Po ukończeniu 18. r. życia nigdzie nie pracowałem i nie uczyłem się, ale uległem wypadkowi i jestem niepełnosprawny. Czy mogę się starać o rentę socjalną? Nie, renta socjalna ci nie przysługuje.

6. Jaki staż pracy jest wymagany, by otrzymać rentę socjalną? Nie trzeba mieć stażu pracy.

7. Czy mogę udowodnić staż pracy bez odpowiednich dokumentów? Możesz przedstawić zeznania świadków.

8. Komu przysługuje dodatek pielęgnacyjny? Osobom, które ukończyły 75 lat.

None

9. Która renta jest niższa - socjalna czy z tytułu niezdolności do pracy? Renta socjalna.

10. Czy mogę pobierać jednocześnienie rentę socjalną i rodzinną? W niektórych sytuacjach tak.

Od stycznia Renty niższe: Zmienią się zasady przyznawania świadczeń 

Jeśli chcesz wystąpić o rentę, powinieneś się pospieszyć. Tylko do końca tego roku renty z tytułu niezdolności do pracy będą przyznawane według starych, korzystniejszych zasad. Od 2011 roku mają najprawdopodobniej być wyliczane po nowemu, a to oznacza, że w wielu wypadkach świadczenia będą niższe niż obecnie wypłacane.

Nowe zasady dotyczyć mają osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku, które wniosek o przyznanie renty złożą po 1 stycznia 2011 roku. Rząd chce, by renty przyznawane od 1 stycznia 2011 roku były liczone zupełnie inaczej niż do tej pory. Nowe świadczenia mają być uzależnione od wysokości kapitału zgromadzonego na koncie emerytalnym, a nie jak dotychczas - m.in. od stażu pracy czy kwoty bazowej. W praktyce spowoduje to, że renty będą niższe.

Na nowym sposobie liczenia przyszli renciści mogą sporo stracić. Najwięcej - osoby młode, które dopiero rozpoczęły karierę zawodową i nie zdążyły zgromadzić dużego kapitału na swoim koncie. W przyszłości na zmianie systemu mogą zyskać jedynie ci, którzy będą długo pracowali i dobrze zarabiali, czyli osoby, które na rentę przejdą niedługo przed osiągnięciem wieku emerytalnego.

Za to nowelizacja ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przewiduje, że renciści będą mogli dorabiać bez ograniczeń. Tylko że nie każdy będzie miał wystarczająco dużo siły, by pracę podjąć. Osoby starsze i schorowane na pewno nie będą mogły podwyższyć w ten sposób swego świadczenia. Dlatego jeśli już spełniasz albo wkrótce spełnisz warunki do przyznania renty, powinieneś wystąpić o nią do ZUS jeszcze w tym roku.