Dzieciństwo Karola Wojtyły
„Dzieciństwo? - mimo wszystko szczęśliwe” - tak wiele lat później Jan Paweł II (Karol Wojtyła) podsumuje swoje dzieciństwo. Cieniem kładła się na nim przedwczesna śmierć matki i brata. Jednak dziecku z rodziny oficerskiej z powodu wielkiego kryzysu gospodarczego widmo głodu i eksmisji nie groziło. Odrodzona Polska była zrujnowana, podzielona gospodarczo i zaniedbana ekonomicznie.
Borykano się ogromnymi dysproporcjami w rozwoju gospodarczym Polski. Gospodarka agrarna była najlepiej rozwinięta w Wielkopolsce. We wschodniej części kraju rolnictwo było zacofane, wsie przeludnione, a poziom życia najniższy. Najbardziej uprzemysłowiony był Śląsk oraz centralna Polska z ośrodkami w Łodzi i w Warszawie. Najważniejszym wyzwaniem było scalenie sieci dróg komunikacyjnych.
Gospodarka Polski przed wielkim kryzysem 1929. Nowa waluta 1924
Na terenie Polski funkcjonowały cztery waluty. 24 marca 1920 rozpoczęto wymianę pieniędzy na jednolitą markę polską. W czasie wojny polsko-bolszewickiej wydatki na wojsko przekraczały 50 proc. wydatków budżetowych państwa. Przy niewielkich wpływach, żeby pokryć wydatki budżetowe dodrukowano pieniędzy. Była to przyczyna inflacji. Pogłębiający się kryzys doprowadził do hiperinflacji. Gwałtowny wzrost cen towarów i usług znacząco obniżył poziom życia przeciętnego obywatela. Polskę zalała fala strajków i demonstracji. Nastąpił kryzys polityczny. Na czele ponadpartyjnego gabinetu stanął Władysław Grabski. Premier wprowadził nową politykę walutową. Rozpoczął wymianę marki polskiej na nowy pieniądz - złoty polski.
Polecany artykuł:
Wielki kryzys gospodarczy 1929-1935 w Polsce - przyczyny, przebieg i skutki
W czwartek, 29 października 1929, nastąpił krach na giełdzie nowojorskiej. Tak rozpoczął się największy kryzys gospodarczy świata. Gospodarki kapitalistyczne były ze sobą powiązane. Kryzys dotarł także do Polski. Gigantyczny spadek produkcji następował szybko. W 1933 r. poziom produkcji wynosił zaledwie połowę wartości z roku 1928. Spadek podaży i popytu spowodował z kolei falę bankructw. Pogłębił kryzys.
Bezrobocie w 1932 r. wynosiło w Europie ponad 40 proc. Rynek pracy stał się rynkiem pracodawcy. Drastycznie obniżono wynagrodzenia. Jednocześnie zmuszano robotników do zwiększenia wydajności. Producenci obniżali ceny towarów na kurczącym się rynku popytu. Aby utrzymać cenę minimalną zrzeszali się w monopole i kartele.
Mniej zarabiający ludzie kupowali również mniej jedzenia. Poziom życia drastycznie się obniżył mimo, że ceny produktów rolnych spadły. Wywołało to kryzys w rolnictwie. Produkcja rolna stała się nieopłacalna. Ceny towarów nierolniczych jednak nie zmniejszyły się tak drastycznie. Właściciele gospodarstw rolnych ograniczyli zakupy artykułów przemysłowych i zaprzestali inwestycji.
Skutki kryzysu dla dzieci wiejskich
W II RP 75 proc. ludności mieszkało na wsi. Aż połowa z nich nie miała własnej ziemi i mieszkała w biedadomach: lepiankach lub ziemiankach. W dwudziestoleciu międzywojennym najmici - robotnicy rolni - zarabiali najmniej. Tuż przed wielkim kryzysem dniówka robotnika rolnego wynosiła 1,7 zł. Miesięcznie mógł zarobić najwyżej 36 zł, w sezonie maksymalnie 50 zł. Ówczesne 50 zł można odnieść do siły nabywczej dzisiejszego 500 zł. W tamtych czasach pracownica rolna, najmująca się dorywczo do prac sezonowych, zarabiała najwyżej 10 zł miesięcznie. Zatem sytuacja ich rodzin z kilkorgiem dzieci na utrzymaniu była najgorsza.
Dziecięce trzewiki kosztowały od 5 do 15 zł. Cena zaporowa. Większość chłopskich dzieci chodziła latem na bosaka. W najlepszym przypadku donaszała za duże buty po starszym rodzeństwie lub rodzicach. Zimą chłopskie dzieci nosiły łapcie ze słomy, filcowe buty lub drewniaki.
Dzieci to również wydatki szkolne. Darmowa nauka w zakresie podstawowym odbywała się w obowiązkowych siedmioklasowych szkołach powszechnych. Dla domowego budżetu rodzin wiejskich zakup zeszytu i ołówka był sporym wyzwaniem.
- Zeszyt szkolny kosztował 10 gr
- Najtańszy ołówek - 12 gr
Większość chłopskich dzieci kończyła szkołę na czwartej klasie. Na skutek kryzysu gospodarczego gwałtownie obniżyła się opłacalność produkcji rolnej. Spadł popyt i wzrosła podaż na artykuły produkowane i sprzedawane przez wieś. Rolnik musiał sprzedawać trzy razy więcej. I tak nie starczało mu na podatki, spłatę długów i zakup niezbędnych artykułów przemysłowych. Lawinowo rosło zadłużenie polskiej wsi. W czasie kryzysu niskie płace robotników rolnych spadły o połowę.
Rolnicy przeznaczali więcej towarów na sprzedaż, ograniczając spożycie własne i rodziny. Jednak nawet tzw. podaż głodowa nie wystarczała na pokrycie potrzeb wiejskiego gospodarstwa. Wiejskie dzieci były niedożywione. Jednym ze skutków wielkiego kryzysu gospodarczego był wzrost śmiertelności wśród małych pacjentów. Szerzyły się śmiertelne epidemie płonicy (szkarlatyny), ospy, duru brzusznego.
Skutki kryzysu dla dzieci robotników
Przeciętne wynagrodzenie rzemieślnika tuż przed kryzysem to 80 zł. Robotników zatrudnionych w przemyśle - 120 zł. Kobiety zarabiały połowę męskiej stawki. Gosposi płacono zaledwie 25 zł miesięcznie. W niektórych gałęziach przemysłu można było lepiej zarabiać. Wynagrodzenie górnika wynosiło średnio 160 zł, a hutnik zarabiał 240 zł. Maszynista pociągu - 300 zł.
Na skutek kryzysu spadła produkcja w przemyśle górniczym i hutniczym. Regres przeżywał również przemysł metalowy. Także włókienniczy. Kryzys nie oszczędził również cukrownictwa. Najbardziej ucierpiało budownictwo. Poziom bezrobocia osiągnął 43 proc. Pozostałym pracownikom obniżono wynagrodzenia o 30 proc. Realna wartość wynagrodzeń spadała. Jednak koszty utrzymania nie rosły gwałtownie ze względu na zniżkową tendencję cen jedzenia. Oto kilka przykładowych cen niezbędnych artykułów spożywczych:
- Chleb żytni pytlowy 1 kg - 0,35 zł
- Ziemniaki 1 kg - 0,10 zł
- Mleko 1 l - 0,26 zł
- Masło 1 kg - 3,98 zł
- Jaja 1 kg (ok. 15 jaj) - 1,51 zł
- Cukier 1 kg - 1,00 zł
We wspomnieniach świadków historii wciąż powraca motyw braku omasty mięsnej. Przyjrzyjmy się zatem cenom mięsa i wędlin, które zawsze budzą wielkie emocje:
- Cielęcina 1 kg - 1,80 zł
- Mięso wołowe 1 kg - 1,53 zł
- Mięso wieprzowe 1 kg - 1,52 zł
- Słonina 1 kg - 1,58 zł
- Kiełbasa wieprzowa 1 kg - 2,00 zł
- Szynka gotowana zadnia 1 kg - 4,50 zł
Mięso było drogie i dla wielu osób stanowiło luksus odświętny. Główne składniki jadłospisu to chleb, ziemniaki, kapusta, cebula. Bezrobotni nie jedli mięsa wcale. Ważnym dokumentem tamtej epoki są „Pamiętniki bezrobotnych” wydane w 1933 przez Instytut Gospodarki Społecznej. Ludzie pozbawieni pracy wyprzedają swój niewielki dobytek. Nieliczne sprzęty, meble, ubrania - kupione przed kryzysem kosztem wyrzeczeń. Niektóre kobiety sprzedają włosy na peruki. Jak żona jednego z pamiętnikarzy: „aby kupić chleba, aby głód zaspokoić”.
Większość robotników wynajmowała małe i ciemne izby bez wody i kanalizacji. Zaledwie co czwarte robotnicze mieszkanie miało przyłącze wodociągowe. Kilkuosobowe rodziny gnieździły się w klitkach. Ponad połowa robotników nie miała własnego łóżka. W czasie kryzysu tysiące ludzi eksmitowano dosłownie na bruk.
Skutki kryzysu dla dzieci urzędników
A jakie było dzieciństwo dzieci funkcjonariuszy publicznych? Czy dotknęły ich skutki kryzysu? Dobrym przykładem jest sytuacja materialna małego Karola Wojtyły. Karol Wojtyła senior był wojskowym. Pracował w Powiatowej Komendzie Uzupełnień w Wadowicach. Żołd podporucznika Wojtyły wynosił 266 zł. Średnia pensja urzędnika państwowego wynosiła wówczas 260 zł. Dla porównania kierownik szkoły powszechnej zarabiał około 250 zł. Posterunkowy policji państwowej - 150 zł, komisarz policji kryminalnej - 355 zł.
Jednak rodzina żyje skromnie. Dużym obciążeniem domowego budżetu są studia medyczne najstarszego syna. Czesne na wydziale lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego to wydatek 200 zł rocznie, płatne w trzech ratach. Nauka w płatnych gimnazjach trwała 8 lat. Najpierw 3 lata w gimnazjum niższym i kolejne 5 lat w gimnazjum wyższym. Roczne czesne w gimnazjum wynosiło od 50-120 zł.
Podcasty
Playlisty tematyczne
