Edward Gierek
Na początku rządów Edwarda Gierka w 1971 r. wiele zakładów strajkowało, albo kontynuowało rozpoczęte strajki. To pokłosie radykalnych podwyżek cen wprowadzonych w grudniu 1970 r. przez Gomułkę. Do tłumu robotników otworzono ogień, a kule zabiły kilkadziesiąt osób. Gierek po objęciu władzy jeździł po zakładach, aby zapewniać i obiecywać robotnikom wzrost gospodarczy, oraz poprawę ich życia. Zapowiadał budowę nowej Polski. „Polska rośnie w siłę, a ludzie żyją dostatniej” – brzmiało jego sztandarowe hasło z tego okresu, oraz zapytanie na spotkaniu z załogami robotniczymi: „Pomożecie?”.
Z czasem na stadionach (specjalnie na tę okazję budowanych lub przebudowywanych) Bydgoszczy, Białegostoku, Koszalina, Płocka czy Leszna propaganda sukcesu osiągała swoje apogeum. Rolnictwo nie potrafiło wyżywić narodu, ale z trybun zapewniano ludzi, że jest dobrze, a będzie coraz lepiej. Na brak wygód nie mogło narzekać małżeństwo Gierków. O ich wystawnym życiu krążyły legendy. Wszyscy wiedzieli, że mają wille w Ustroniu i w Skaryszewie, a do tego często korzystają z luksusów rządowego ośrodka w Spale. Ponadto małżeństwo Edwarda i Stanisławy lubowało się w marmurach, szczególnie karraryjskich.
Amerykańskie kredyty
W młodości Edward Gierek spędził wiele lat w Belgii. Nauczył się mówić płynnie po francusku i trochę po flamandzku. Znajomość języka była niewątpliwie pomocna, gdy w październiku 1972 r. została podpisana deklaracja o przyjaźni i współpracy między PRL a Francją. To był ewenement, gdyż stronami były państwa leżące po obu stronach żelaznej kurtyny. W tym samym roku Gierek odniósł kolejny sukces. Udało mu się doprowadzić do wizyty w Warszawie amerykańskiego prezydenta Richarda Nixona. Następstwem spotkania była zgoda na amerykańskie kredyty.
Edward Gierek postawił sobie za cel budowę Polski silnej gospodarczo. Dzięki kontaktom zagranicznym ściągnął do Polski olbrzymie pieniądze - licencje, dewizy, kredyty i ulokował je w gospodarkę. Zainwestowano w takie inwestycje jak m.in.: Huta Katowice, Port Północny w Gdańsku, trasa szybkiego ruchu Katowice-Warszawa, Centralna Magistrala Kolejowa, Elektrownia Bełchatów, czy Dworzec Centralny w Warszawie oraz Trasa Łazienkowska. Ponadto budowano mnóstwo mieszkań socjalnych. Symbolem budownictwa mieszkaniowego epoki gierka stała się stawiana z prefabrykatów „wielka płyta” (rocznie oddawano ich nawet 260 tys.)
Kryzys gospodarczy
W 1975 r. pojawiły się znamiona kryzysu. Nie wszyscy sekretarze i lokalni włodarze popierali Gierka. To oni musieli wprowadzać w życie inwestycje, które nie zawsze były przemyślane, czy sensowne. Tym samym, aby osłabić pozycję lokalnych działaczy Gierek przeprowadził reformę administracyjną – podział Polski na czterdzieści dziewięć województw. Wiedział, że jednym z powodów, dla których doszedł do władzy była jego silna pozycja w województwie katowickim. Zwiększenie liczby województw ograniczało pojawienie się w przyszłości tak silnych ludzi mogących mu zagrozić. Ponadto wprowadził zmiany w Konstytucji. W 1976 r. doprowadził do umieszczenia zapisu o wiecznej przyjaźni między PRL a ZSRR.
W tym samym czasie zaczęły pojawiać się objawy kryzysu gospodarczego. Polskie rolnictwo zamiast produkować ilości wystarczające na rynek krajowy musiało być wspomagane. Powiększeniu uległ ujemny bilans w handlu zagranicznym. Największym ciosem były jednak problemy z dostępnością towarów. W czerwcu 1976 r. premier Piotr Jaroszewicz ogłosił podwyżki cen mięsa, nabiału i cukru. To wystarczyło, aby przez kraj przetoczyła się olbrzymia fala strajków (największe w Ursusie, Radomiu i Płocku). To w tym czasie wprowadzono kartki na cukier.
Rok 1976 stał się krytyczny dla władzy. Do tłumienia protestów robotników została wysłana milicja. Symbolem tłumienia zamieszek stały się tzw. ścieżki zdrowia, która polegała na uderzaniu pałkami milicyjnymi aresztanta biegnącego pomiędzy dwoma szeregami bijących. Opozycja zaczęła się mobilizować. Powstały oddolne organizacje jak KOR (Komitet Obrony Robotników), czy ROPCIO (Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela), które za cel postawiły sobie obronę praw robotniczych i człowieka. Opór społeczny był tak duży, że Gierek zdecydował wycofać się z podwyżek.
Polecany artykuł:
Porozumienia sierpniowe
Sądząc, że sytuacja jest opanowana Gierek wyjechał na urlop na Krym. Podczas jego nieobecności w sierpniu rozpoczęły się strajki na Wybrzeżu. Obok postulatów płacowych stoczniowcy żądali m.in. przywrócenia do pracy Anny Walentynowicz i Lecha Wałęsy. Kolejne zakłady zaczęły przystępować do strajku. Władza rozważała jego siłowe spacyfikowanie. Obawiano się natomiast, że eskalacja konfliktu może wywołać ogólnonarodowe powstanie przeciwko władzy komunistycznej.
Tym samym zdecydowano się zażegnać strajki kompromisem z robotnikami, czego efektem były porozumienia sierpniowe. Polityczną cenę zapłacił Gierek. I Sekretarz został uznany za winnego doprowadzenia do katastrofalnej sytuacji gospodarczej i społecznej. Ze swojej funkcji ustąpił 6 września 1980 roku. Na decyzję przeciwników Gierka miał również wpływ utracenie przez niego poparcia w Moskwie.
Bohater czy zdrajca?
Edward Gierek postawił sobie za cel budowę Polski silnej gospodarczo. Dzięki kontaktom zagranicznym ściągał do Polski olbrzymie pieniądze, które lokował w gospodarkę. Na wierzch wyszły natomiast błędy gospodarki centralnie planowanej i ogólnie rzecz biorąc - bumelanctwa systemu. Inwestycje były bardzo często marnotrawione. Jeżeli doszły do skutku to zaczęły działać z opóźnieniem, albo produkowały towary niskiej jakości.
Dekada rządów Gierka to sinusoida – do 1975 roku i po nim. Ponadto był człowiekiem czołobitnym wobec Moskwy, bardzo próżnym i żądnym pochlebstw. „Ja o jeszcze jednej rzeczy chciałem zakomunikować towarzyszom: ja mam poważne trudności z pisaniem, z formułowaniem, ja towarzyszom otwarcie mówię o tym” - wyznał na plenum KC PZPR w marcu 1956 r. Spory o osobę Edwarda Gierka trwają do dzisiaj i nadal powraca pytanie – czy był bohaterem czy zdrajcą?
Podcasty
Playlisty tematyczne
