Co zrobić z majątkiem? Testament, darowizna czy umowa o dożywocie?

• Tylko 16 proc. seniorów w Polsce ma testament, ryzykując, że ich majątek (dorobek życia) trafi do gminy lub Skarbu Państwa.
• Testament, darowizna czy umowa o dożywocie to kluczowe narzędzia do zabezpieczenia majątku, zapewniające kontrolę nad jego przeznaczeniem.
• Niezabezpieczony majątek bez spadkobierców może trafić do urzędowych magazynów, a nawet pamiątki rodzinne mogą zostać zniszczone.
• Nie odkładaj decyzji: skonsultuj się z prawnikiem, sporządź testament lub inną umowę, aby Twój dorobek życia trafił tam, gdzie chcesz.

Tylko co szósty senior w Polsce sporządził testament. To znaczy, że aż 84 proc. seniorów nie zabezpieczyło prawnie przyszłości swojego majątku! Wśród wszystkich Polaków testament posiada zaledwie 10 proc. obywateli.

Dlaczego tak się dzieje? Główne powody to przekonanie, że nie ma takiej potrzeby (47 proc. badanych), przekonanie o braku wystarczających aktywów (22,3 proc.), brak wiedzy prawnej i odkładanie decyzji „na później”.

Tymczasem konsekwencje braku przygotowania mogą być dramatyczne. Jeśli senior nie ma ustawowych spadkobierców i nie pozostawi testamentu, cały jego majątek automatycznie przechodzi na własność gminy ostatniego miejsca zamieszkania lub Skarbu Państwa.

Co dzieje się z majątkiem bez spadkobierców?

Proces przejmowania majątku przez państwo nie jest natychmiastowy, ale nieuchronny. Najpierw sąd przeprowadza postępowanie spadkowe, sprawdzając czy rzeczywiście nie ma żadnych uprawnionych spadkobierców. Gdy okaże się, że spadkobierców brak, gmina przejmuje nieruchomości, oszczędności na kontach bankowych, przedmioty wartościowe, pojazdy, pamiątki rodzinne i wszystkie inne składniki majątku.

W praktyce oznacza to, że dorobek całego życia, często budowany przez dziesięciolecia, kończy w urzędowych magazynach, zostaje sprzedany na licytacjach publicznych, a rzeczy osobiste zostają zniszczone.

Testament – najprostsza droga do bezpieczeństwa

Testament to podstawowe narzędzie planowania spadkowego. Dzięki niemu masz pełną kontrolę nad tym, kto i co otrzyma po Twojej śmierci. Można przekazać majątek komukolwiek – przyjaciołom, sąsiadom, organizacjom charytatywnym, fundacjom, a nawet państwu czy gminie, ale na własnych warunkach.

Rodzaje testamentów:

• Testament własnoręczny – napisany całkowicie własną ręką, podpisany i datowany przez testatora. Nie wymaga świadków ani notariusza. To najprostsza i najtańsza forma, ale istnieje ryzyko podważenia lub zagubienia.
• Testament notarialny – sporządzony w obecności notariusza, przechowywany w bezpiecznym miejscu. Koszt około 100-300 złotych. Notariusz doradza przy formułowaniu zapisów, co zmniejsza ryzyko podważenia.
• Testament allograficzny – napisany przez inną osobę, ale w obecności świadków. Wymaga podpisu testatora i dwóch świadków. Stosowany gdy testator nie może pisać.

Testament pozwala na szczegółowe rozporządzenie majątkiem: wskazanie konkretnych spadkobierców, podział majątku na części, przekazanie konkretnych przedmiotów określonym osobom, wyznaczenie wykonawcy testamentu czy instrukcje dotyczące pogrzebu.

Darowizna – przekaż majątek za życia

Darowizna to prawne przeniesienie własności majątku za życia darczyńcy. To rozwiązanie daje poczucie bezpieczeństwa, że wybrana osoba rzeczywiście otrzyma to, co chcesz jej przekazać. Nie ma ryzyka podważenia po śmierci czy problemów z postępowaniem spadkowym.

Rodzaje darowizn:

• Darowizna zwykła – bezwarunkowe przekazanie majątku. Darczyńca traci wszelkie prawa do przedmiotu darowizny.
• Darowizna z poleceniem – obdarowany zobowiązuje się wykonać określone polecenie, np. opiekę nad darczyńcą czy utrzymanie grobu.
• Darowizna z zastrzeżeniem – darczyńca zastrzega sobie określone prawa, np. prawo dożywotniego użytkowania nieruchomości.

Aspekty podatkowe darowizny:

Wysokość podatku zależy od stopnia pokrewieństwa: małżonek, dzieci, rodzice mają zwolnienie do 36 120 zł, rodzeństwo, dziadkowie, wnuki do 27 090 zł, inne osoby płacą podatek 20 proc. od całej kwoty. Darowizny na cele charytatywne dla organizacji pożytku publicznego są zwolnione z podatku.

Umowa o dożywocie – bezpieczeństwo na starość

Umowa o dożywocie to szczególny rodzaj umowy, w której senior przekazuje swoją nieruchomość nabywcy w zamian za dożywotnią opiekę lub świadczenia pieniężne. To rozwiązanie szczególnie przydatne dla osób, które chcą mieć zagwarantowane utrzymanie do końca życia.

Po podpisaniu umowy o dożywocie senior zachowuje prawo do zamieszkiwania w nieruchomości (zabezpieczone służebnością osobistą wpisaną do księgi wieczystej), a nabywca zobowiązuje się do świadczeń określonych w umowie. Senior otrzymuje comiesięczną rentę lub opiekę.

Rodzaje świadczeń:

• Świadczenia pieniężne – comiesięczna renta dożywotnia, jednorazowa wypłata przy podpisaniu umowy, pokrywanie kosztów utrzymania nieruchomości.
• Świadczenia niepieniężne – zapewnienie wyżywienia, opieka lekarska i pielęgnacyjna, pomoc w czynnościach codziennych.
• Świadczenia mieszane – kombinacja płatności pieniężnych i opieki osobistej (najczęstszy rodzaj w praktyce).

Umowa o dożywocie wymaga formy aktu notarialnego i wiąże się z kosztami notarialnymi oraz podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Pamiętaj, że po podpisaniu umowy tracisz prawo własności do nieruchomości – nie będziesz mógł jej sprzedać ani przekazać spadkobiercom.

Przekazanie majątku na szczytny cel

Jeśli nie masz spadkobierców, możesz przekazać swój majątek organizacji, której działalność jest Ci bliska: hospicjum, dom dziecka, schronisko dla zwierząt, organizacja pomagająca seniorom, fundacja badawcza, instytucja kultury czy organizacja religijna.

Majątek można przekazać przez testament, darowiznę za życia lub przez założenie własnej fundacji.

Co zrobić z pamiątkami rodzinnymi?

Pamiątki rodzinne często mają wartość sentymentalną, ale nie rynkową. Bez odpowiednich zapisów trafią do urzędowych magazynów lub zostaną zniszczone. Aby tego uniknąć, sporządź szczegółową listę wszystkich ważnych przedmiotów, wskaż osoby lub instytucje które powinny je otrzymać, przekaż pamiątki za życia wybranym osobom lub szczegółowo opisz w testamencie, kto ma otrzymać konkretne przedmioty.

Hipoteka odwrócona – pieniądze z mieszkania za życia

Hipoteka odwrócona to specjalna forma umowy o dożywocie z funduszem hipotecznym. Senior przekazuje prawo własności do mieszkania funduszowi, zachowuje dożywotnie prawo zamieszkiwania i otrzymuje comiesięczną rentę lub jednorazową wypłatę. Fundusz pokrywa koszty utrzymania nieruchomości.

Zalety to dodatkowe środki na godne życie na emeryturze, brak konieczności spłaty kredytu i zwolnienie z opłat za mieszkanie. Wady to utrata możliwości dziedziczenia mieszkania i ograniczona dostępność.

Praktyczne kroki – jak zabezpieczyć swój majątek

1. Sporządź spis majątku, określ kto mógłby być zainteresowany Twoim majątkiem i zastanów się nad potrzebami na starość.
2. Wybierz odpowiednie rozwiązanie. Testament – jeśli chcesz zachować kontrolę do końca życia. Darowizna – jeśli chcesz przekazać majątek już teraz. Umowa o dożywocie – jeśli potrzebujesz opieki lub dodatkowych środków.
3. Skonsultuj się z prawnikiem. Dowiedz się o konsekwencjach podatkowych, upewnij się że dokumenty są sporządzone prawidłowo.
4. Przygotuj dokumenty. Zbierz wszystkie niezbędne dokumenty, sporządź testament lub umowę u notariusza i poinformuj bliskich o swoich decyzjach.

Błędy, których należy unikać

Odkładanie decyzji – „jeszcze mam czas” to najgorsza strategia. Choroba lub nagła śmierć mogą uniemożliwić działanie.

Nieinformowanie bliskich – rodzina powinna wiedzieć o Twoich planach. Unikniesz sporów i ułatwisz realizację zamierzeń.

Brak aktualizacji dokumentów – testament należy regularnie aktualizować. Zmiany w życiu wymagają zmian w dokumentach.

Nieprawidłowe formułowanie zapisów – niejasne zapisy mogą prowadzić do sporów. Skorzystaj z pomocy prawnika i używaj precyzyjnego języka.

Koszty poszczególnych rozwiązań

• Testament: własnoręczny bezpłatny, notarialny 100-300 zł, u prawnika 500-2000 zł.
• Darowizna: akt notarialny 0,5-2 proc. wartości majątku, podatek zależny od pokrewieństwa, koszt prawnika 1000-3000 zł.
• Umowa o dożywocie: akt notarialny 0,5-2 proc. wartości nieruchomości, podatek od czynności cywilnoprawnych 2 proc., koszty dodatkowe.

Pamiętaj, że każda sytuacja jest inna. Warto skonsultować się z prawnikiem, który pomoże wybrać najlepsze rozwiązanie.