Etat od inspektora, jawna pensja. Rewolucja na rynku pracy od 2026 roku

• Analiza nowych przepisów ujawnia, jak uprawnienia inspektora pracy do zmiany umów zlecenie na etaty fundamentalnie zmieniają zarządzanie ryzykiem w obecnych modelach biznesowych
• Obowiązek płatnych staży i wzrost płacy minimalnej bezpośrednio wpływają na rentowność firmy oraz wymagają rewizji budżetu w celu utrzymania płynności finansowej
• Eksperci rynku pracy wskazują, że wymóg jawności wynagrodzeń stanie się kluczowym elementem budowania przewagi konkurencyjnej i nowej strategii biznesowej w walce o talenty
• Wliczanie umów cywilnoprawnych do stażu pracy wymusza na firmach pilną optymalizację procesów kadrowych i ponowną kalkulację kosztów związanych z rozwojem firmy
• Badacze biznesu odkryli, że zintegrowane podejście do nadchodzących zmian w prawie pracy jest kluczowe dla ochrony rentowności i zapewnienia skalowania biznesu w 2026 roku

Koniec darmowych staży, zlecenie wliczone do urlopu. Co jeszcze uderzy w portfel firmy?

Nadchodzący rok 2026 przyniesie rewolucję w sposobie naliczania stażu pracy, co dla wielu pracowników będzie oznaczać szybszy dostęp do dłuższego, 26-dniowego urlopu wypoczynkowego. Do tej pory liczyły się głównie okresy zatrudnienia na umowę o pracę, jednak nowe przepisy rozszerzą ten katalog o czas prowadzenia własnej działalności gospodarczej oraz pracę na podstawie popularnych umów cywilnoprawnych, takich jak umowa zlecenie.

W praktyce oznacza to, że osoba z ośmioletnim doświadczeniem na etacie, która wcześniej przez trzy lata pracowała na zleceniu, po zsumowaniu okresów zyska prawo do dłuższego urlopu. Zmiany obejmą również udokumentowane okresy pracy za granicą i będą wprowadzane stopniowo: od 1 stycznia dla urzędów i instytucji publicznych, a od 1 maja 2026 roku dla firm prywatnych. Pracownicy będą mieli dwa lata na dostarczenie pracodawcy dokumentów potwierdzających te dodatkowe okresy aktywności zawodowej.

Nowe uprawnienia pracowników to jednak tylko jedna strona medalu. Druga to konkretne obciążenia finansowe, z którymi będą musiały zmierzyć się firmy. Od 1 stycznia 2026 roku płaca minimalna wzrośnie o 140 zł i osiągnie poziom 4 806 zł brutto, co jest wynikiem kompromisu między postulatami związków zawodowych a propozycjami organizacji pracodawców. Ta podwyżka automatycznie przełoży się na inne świadczenia. Na przykład maksymalna wysokość odprawy przy zwolnieniach grupowych wzrośnie do 72 090 zł brutto, ponieważ jest ona liczona jako 15-krotność minimalnego wynagrodzenia.

Co więcej, kończy się era bezpłatnych staży. Nowe regulacje wprowadzają obowiązek wypłacania wynagrodzenia stażystom i praktykantom na poziomie co najmniej 35 proc. średniej pensji w gospodarce, czyli około 3 062 zł brutto. Dla mniejszych firm może to stanowić barierę, potencjalnie ograniczając liczbę oferowanych staży dla osób dopiero wchodzących na rynek pracy.

Inspektor z supermocami, pensja na stole. Nadchodzi rewolucja w kontroli i płacach

Największą i najbardziej doniosłą zmianą nie są jednak kwestie płacowe, lecz przyznanie Państwowej Inspekcji Pracy bezprecedensowych uprawnień. Inspektorzy będą mogli samodzielnie, w drodze decyzji administracyjnej, przekształcić umowę cywilnoprawną w umowę o pracę, bez konieczności angażowania sądu. Decyzja ta będzie miała rygor natychmiastowej wykonalności, co oznacza, że pracodawca będzie musiał ją zastosować od razu, nawet jeśli zdecyduje się na odwołanie do sądu. Jeśli zapisy w kwestionowanej umowie będą niejasne, inspektor przyjmie warunki domyślnie najkorzystniejsze dla pracownika, czyli umowę na czas nieokreślony, w pełnym wymiarze godzin i z wynagrodzeniem co najmniej minimalnym.

Celem tej reformy, która może dotyczyć nawet 2,43 mln osób, jest ukrócenie procederu nadużywania tak zwanych umów śmieciowych. Aby zwiększyć skuteczność, inspekcja uzyska dostęp do danych ZUS i KAS, co pozwoli na przeprowadzenie 200 precyzyjnie ukierunkowanych kontroli w 2026 roku.

Równolegle do wzmocnienia narzędzi kontrolnych, rynek pracy czeka rewolucja w zakresie jawności zarobków, wynikająca z wdrożenia unijnej dyrektywy 2023/970. Już za trzy tygodnie, od 24 grudnia 2025 roku, pracodawcy będą musieli podawać widełki płacowe w ogłoszeniach o pracę.

Z kolei od 7 czerwca 2026 roku duże firmy, zatrudniające powyżej 250 osób, zostaną zobowiązane do corocznego raportowania tak zwanej luki płacowej, czyli różnicy w zarobkach kobiet i mężczyzn. Jeżeli dysproporcja przekroczy 5 proc., firma będzie musiała dokonać szczegółowej oceny wynagrodzeń i wdrożyć plan naprawczy.

Nie wszystkie zmiany przyjmowane są bezkrytycznie. Projekt dotyczący nowych uprawnień PIP wywołał ostry spór wewnątrz rządu, gdzie jest nazywany „chorym projektem rodem z PRL”, co może opóźnić jego wejście w życie. Przedsiębiorcy obawiają się również paraliżu decyzyjnego, ponieważ w razie sporu z pracownikiem będą zmuszeni kontynuować z nim współpracę aż do ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd.