Urlopy rodzicielskie i macierzyńskie 2025: Zmiany w przepisach i nowe uprawnienia dla rodziców wcześniaków

Czytaj także:

• 15 tygodni dodatkowego urlopu rodzicielskiego. Kto będzie mógł z tego skorzystać?
• Dodatkowy urlop i zasiłek pogrzebowy dla kobiet po poronieniu. Ministerstwo pracuje nad zmianami

Urlopy rodzicielskie i macierzyńskie 2025: Zmiany w przepisach i nowe uprawnienia dla rodziców wcześniaków

Rok 2025 przyniósł istotne zmiany w polskim systemie urlopów rodzicielskich i macierzyńskich, które mają na celu lepsze wsparcie rodzin w pierwszych miesiącach życia dziecka. Nowe regulacje wprowadzają korzystniejsze rozwiązania dla wszystkich rodziców, ale szczególną uwagę poświęcono sytuacji rodzin wcześniaków, które dotychczas borykały się z niedostosowanymi do ich potrzeb przepisami. Dzięki nowelizacji ustawy rodzice przedwcześnie urodzonych dzieci zyskali dodatkowe uprawnienia, które uwzględniają specyficzne wyzwania związane z opieką nad najmłodszymi pacjentami. Te zmiany to odpowiedź na długoletnie postulaty organizacji rodzicielskich i lekarzy, którzy wskazywali na konieczność dostosowania systemu do rzeczywistych potrzeb rodzin w trudnych sytuacjach medycznych.

Urlop macierzyński

Urlop macierzyński lub urlop na prawach urlopu macierzyńskiego przysługuje matce i ojcu w wymiarze, w jakim nie wykorzystała go matka. Przepisy dopuszczają też zgodę na wniosek o urlop macierzyński członka najbliższej rodziny, czyli np. rodziców czy rodzeństwa matki lub ojca. Wniosek można złożyć w następujących przypadkach:

• śmierć matki
• porzucenie dziecka przez matkę
• orzeczenie wobec matki niezdolności do samodzielnej egzystencji
• pobyt matki w szpitalu lub zakładzie leczniczym z uwagi na stan zdrowia

Długość urlopu macierzyńskiego

Wymiar urlopu macierzyńskiego zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie:

• jedno dziecko – 20 tygodni (140 dni) urlopu
• dwoje dzieci – 31 tygodni (217 dni) urlopu
• troje dzieci – 33 tygodnie (231 dni) urlopu
• czworo dzieci – 35 tygodni (245 dni) urlopu
• pięcioro i więcej dzieci – 37 tygodni (259 dni) urlopu

Uwaga! Taki sam wymiar urlopu macierzyńskiego przysługuje rodzinom zastępczym, które przyjęły dziecko na wychowanie.

Rodzinom, które złożyły do sądu opiekuńczego wniosek o przysposobienie, przysługuje urlop macierzyński, jednak nie dłuższy niż:

• do ukończenia przez dziecko 7 lat
• do ukończenia 10 lat w przypadku dzieci z odroczonym obowiązkiem szkolnym

Przyszła matka może skorzystać z urlopu macierzyńskiego już przed przewidywaną datą porodu, jednak wtedy ten urlop nie może przekroczyć 6 tygodni.

Prawa do urlopu macierzyńskiego nie można się zrzec. Po wykorzystaniu 14 tygodni urlopu pracownica może wrócić do pracy pod warunkiem, że pozostałą część urlopu wykorzysta ojciec dziecka.

Uwaga! W przypadku, gdy wobec matki orzeczono niezdolność do samodzielnej egzystencji, może ona zrezygnować z urlopu macierzyńskiego już po 8 tygodniach po porodzie. Wtedy pozostałą część urlopu wykorzystuje ojciec lub członek najbliższej rodziny.

Zasady korzystania z urlopu macierzyńskiego

• Prawa do urlopu macierzyńskiego nie można się zrzec
• Po wykorzystaniu 14 tygodni urlopu pracownica może wrócić do pracy, pod warunkiem że pozostałą część urlopu wykorzysta ojciec dziecka
• W przypadku orzeczenia wobec matki niezdolności do samodzielnej egzystencji, może ona zrezygnować z urlopu macierzyńskiego już po 8 tygodniach po porodzie – wówczas pozostałą część urlopu wykorzystuje ojciec lub członek najbliższej rodziny

Skrócenie urlopu macierzyńskiego

Do skrócenia urlopu macierzyńskiego do 8 tygodni może dojść w sytuacjach, gdy:

• dziecko urodziło się martwe
• doszło do poronienia
• dziecko zmarło przed upływem 8 tygodnia życia

Szczególna sytuacja: W przypadku dłuższego pobytu dziecka w szpitalu po porodzie, matka może po wykorzystaniu 8 tygodni urlopu złożyć wniosek do pracodawcy o przerwanie urlopu macierzyńskiego. Pozostałą część urlopu może wykorzystać po powrocie dziecka do domu.

Nowe uprawnienia od 19 marca 2025 roku

Wprowadzono nowe uprawnienia dla rodziców wcześniaków i noworodków wymagających hospitalizacji:

1. Uzupełniający urlop macierzyński – przysługuje jednorazowo, bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego (nie może być dzielony na części)
2. Zasiłek macierzyński za okres uzupełniającego urlopu macierzyńskiego w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku

Uprawnienia te przysługują:

• rodzicom biologicznym
• rodzinom zastępczym
• rodzinom adoptującym

Ważne: Jeżeli pracownik nie wykorzysta uzupełniającego urlopu macierzyńskiego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, w późniejszym terminie nie będzie mógł już z niego skorzystać.

Urlop rodzicielski

Z urlopu rodzicielskiego mogą skorzystać oboje rodzice, pod warunkiem że w dniu porodu matka była zatrudniona. Jeżeli jednak matka nie miała ubezpieczenia w dniu porodu, to ojcu prawo do urlopu rodzicielskiego nie przysługuje. Może zostać udzielony bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego, a przysługuje zarówno w przypadku urodzenia, jak i przysposobienia dziecka. Matka i ojciec dziecka mogą przebywać na tym urlopie jednocześnie.

Długość urlopu rodzicielskiego

Długość urlopu zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie:

• jedno dziecko – 41 tygodni
• dwoje lub więcej dzieci – 43 tygodnie

Jeśli przy jednym porodzie urodzonych zostanie dwoje lub więcej dzieci, zasady te dotyczą również osób przysposabiających dziecko, w przypadku przyjęcia na wychowanie dziecka w odpowiednim wieku.

Uwaga! Dodatkowe 9 tygodni (wprowadzone po implementacji dyrektywy unijnej) przysługuje wyłącznie jednemu z rodziców i nie można przenieść tej części urlopu na drugiego rodzica.

Wydłużenie urlopu – ustawa „Za życiem”

Urlop rodzicielski można wydłużyć o dodatkowe 24 tygodnie rodzicom dziecka posiadającym zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w okresie prenatalnym lub w czasie porodu.

Urlop rodzicielski przysługuje wówczas przez okres:

• 65 tygodni – przy urodzeniu jednego dziecka
• 67 tygodni – przy urodzeniu dwojga lub więcej dzieci
• 62 tygodnie – w przypadku przysposobienia dziecka do 7. roku życia (do 10. roku życia przy odroczeniu obowiązku szkolnego)

Podział urlopu rodzicielskiego

Obydwojgu rodzicom przysługuje urlop rodzicielski, który można podzielić w sumie na 5 części. Przepisy nie określają długości poszczególnych części urlopu rodzicielskiego, a to znaczy, że długość jednej części urlopu jest dowolna i można go także wykorzystywać w dniach. Każdy rodzic dziecka może skorzystać z wyłącznego prawa do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego. Żaden z rodziców nie może zrzec się tego prawa i przenieść na drugiego z rodziców. Rodzice mają czas na wykorzystanie urlopu rodzicielskiego aż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko skończy 6 lat. Jeśli wykorzysta się jakąś liczbę części urlopu rodzicielskiego, to o tę samą liczbę części zostanie pomniejszony przysługujący urlop wychowawczy.

Uwaga! Pracownik może zrezygnować z urlopu rodzicielskiego za zgodą pracodawcy. Jeżeli drugi rodzic nie przejmie urlopu lub również z niego zrezygnuje, niewykorzystana część przepada.

Urlop ojcowski

Urlop ojcowski to płatny urlop przysługujący pracującemu ojcu dziecka w wymiarze 2 tygodni. Można go wykorzystać w dwóch tygodniowych częściach lub jednorazowo w ciągu pierwszego roku życia dziecka, niezależnie od korzystania przez matkę z urlopu macierzyńskiego lub rodzicielskiego.

W przypadku przysposobienia dziecka urlop ojcowski można wykorzystać w ciągu 12 miesięcy od uprawomocnienia postanowienia o przysposobieniu, jednak nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14 lat.

Wysokość zasiłku macierzyńskiego w 2025 roku

Zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego w 2025 roku, w przypadku złożenia wniosku do pracodawcy lub ZUS w ciągu 21 dni po porodzie, wynosi 81,5 proc. podstawy wymiaru zasiłku za cały okres. Jeśli wniosek zostanie złożony później, zasiłek za okres urlopu macierzyńskiego wyniesie 100 proc., a za rodzicielski 70 proc.

Przy złożeniu wniosku w ciągu 21 dni po porodzie:

• 81,5 proc. podstawy wymiaru zasiłku za cały okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego

Przy złożeniu wniosku po 21 dniach:

• 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku za urlop macierzyński
• 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku za urlop rodzicielski

Wyłączny 9-tygodniowy okres ojca:

• 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku

Urlop wychowawczy

Przysługuje pracownikowi z co najmniej 6-miesięcznym stażem pracy (do tego stażu zalicza się także okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych). Można z niego korzystać do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko skończy 6 lat.

Trwa łącznie do 36 miesięcy i jest bezpłatny. Świadczenia w postaci zasiłku wychowawczego dostają w trakcie urlopu wychowawczego tylko pracownicy o niskich dochodach.

Co powinieneś wiedzieć o urlopie wychowawczym:

• może być wykorzystywany przez oboje rodziców jednocześnie,
• może być podzielony maksymalnie na 5 części, ustalanych na podstawie liczby wniosków o udzielenie urlopu,
• każdy z rodziców ma wyłączne prawo do wykorzystania jednego miesiąca tego urlopu i nie można przenieść tego prawa na drugiego rodzica.

Rodzicowi lub opiekunowi przysługuje pełne 36 miesięcy urlopu wychowawczego, jeśli:

• drugi rodzic dziecka nie żyje lub został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo jest ona ograniczona, lub zawieszona,
• dziecko ma jednego opiekuna.

Uwaga! Jeżeli dziecko ma orzeczenie o niepełnosprawności, wymiar urlopu wychowawczego jest wydłużony dodatkowo o 36 miesięcy i łącznie wynosi 72 miesiące. Dodatkowe 36 miesięcy urlopu można wykorzystać do ukończenia przez dziecko 18 lat.