ZdRadziecka napaść – 84. rocznica agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 r.

Spis treści

1. Bezprawna nota dyplomatyczna
2. Czerwona łuna na wschodzie
3. Kalendarium ataku ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku:
4. Fatalna dyrektywa Rydza-Śmigłego
5. Pierwsza okupacja sowiecka
6. Zbrodnie wojenne

Atak ZSRR był konsekwencją zawartego pomiędzy III Rzeszą a Związkiem Socjalistycznych Republik Sowieckich paktu Ribbentrop-Mołotow, który przed wybuchem II wojny światowej zawarły Niemcy i Rosja. Pakt ten zawierał tajny protokół, w którym Niemcy i ZSRR podzieliły między siebie strefy wpływów w Europie Środkowej i Wschodniej. Polska znalazła się w strefie wpływów sowieckich.

Agresja ZSRR na Polskę była aktem bezprawia i naruszeniem międzynarodowego prawa. Doprowadziła ona do upadku Rzeczypospolitej Polskiej i IV rozbioru jej terytorium przez III Rzeszę i ZSRR.

W historiografii radzieckiej napaść ZRR na Polskę w 1939 r. określana była “wyzwoleńczym pochodem Armii Czerwonej”, w obecnej rosyjskiej - “polski pochód Armii Czerwonej” lub “radziecka inwazja na Polskę”. Dla Rzeczypospolitej Polskiej był to po prostu nóż w plecy. 

Bezprawna nota dyplomatyczna

Przed samym atakiem o godzinie 3 nad ranem komisarz spraw zagranicznych ZSRR Wiaczesław Mołotow odczytał ambasadorowi RP w Moskwie Wacławowi Grzybowskiemu notę, w której stwierdzono:

“Rząd ZSRR, biorąc pod uwagę, że państwo polskie i jego rząd faktycznie przestały istnieć, uważa, że nie ma potrzeby utrzymywać stosunków dyplomatycznych między Związkiem Radzieckim a Polską”.

Następnie Mołotow oświadczył, że Armia Czerwona wchodzi na terytorium Polski w celu "obrony ludności ukraińskiej i białoruskiej przed terrorem niemieckim".

Ambasador Grzybowski odmówił przyjęcia noty, uznając ją za bezprawne i nieuzasadnione.

Stalin zdecydował się na uderzenie, gdy wywiad doniósł o podjętej 12 września na brytyjsko-francuskiej konferencji w Abbeville decyzji o zaniechaniu podjęcia działań ofensywnych (pisaliśmy o tym w artykule "Wrzesień 1939: Czy Alianci nas zdradzili?).

Czerwona łuna na wschodzie

Atak Armii Czerwonej na Polskę rozpoczął się 17 września 1939 roku o godzinie 4 nad ranem. Armia Czerwona wkroczyła na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na całej długości wschodniej granicy, czyli ponad 1400 km. ZSRR zaatakował siłą 600 tys. żołnierzy z jednostek wojskowych, ponadto użyto 4 700 czołgów i 3 300 samolotów bojowych. 

Napaść ZSRR była całkowicie niespodziewana dla polskiego dowództwa. Większość polskich jednostek wojskowych była zaangażowana w walki z Niemcami na zachodzie kraju. W związku z tym, Armia Czerwona szybko posuwała się naprzód, napotykając jedynie słabe opór ze strony polskich oddziałów.

Atak ZSRR na Polskę był dobrze przygotowany i poprzedziło go szeroko zakrojone rozpoznanie wywiadowcze. Sowiecki wywiad wojskowy, GRU, zbierał informacje o Polsce od lat 30. XX wieku. Ważne źródła informacji stanowiły dla GRU polskie emigranci, którzy współpracowali z sowieckimi służbami specjalnymi, a także agenci GRU działający na terenie Polski.

GRU dysponował również informacjami o polskich siłach zbrojnych, ich rozmieszczeniu i możliwościach bojowych. Informacje te były zbierane przez sowieckie służby specjalne za pomocą różnych metod, w tym wywiadu operacyjnego, wywiadu technicznego i wywiadu radioelektronicznego.

Sowiecki wywiad wojskowy oceniał, że polskie siły zbrojne są znacznie słabsze od niemieckich i nie będą w stanie skutecznie się bronić przed atakiem Armii Czerwonej. Ta ocena okazała się trafna.

Oprócz GRU, również inne sowieckie służby specjalne, takie jak NKWD i wywiad cywilny, zbierały informacje o Polsce. Informacje te były wykorzystywane do przygotowania planu ataku na Polskę.

W ciągu pierwszych kilku dni ataku, Armia Czerwona zajęła znaczne obszary wschodniej Polski, w tym Wilno, Białystok i Lwów. 27 września 1939 roku, rząd polski podpisał akt kapitulacji.

Kalendarium ataku ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku:

• 17 września 1939 roku - Armia Czerwona wkroczyła na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
• 18 września 1939 roku - Armia Czerwona zajęła Wilno.
• 19 września 1939 roku - Armia Czerwona zajęła Białystok.
• 20 września 1939 roku - Armia Czerwona zajęła Lwów.
• 27 września 1939 roku - rząd polski podpisał akt kapitulacji.

Fatalna dyrektywa Rydza-Śmigłego

Negatywny wpływ na obronę przed atakiem ZSRR na Polskę miała dyrektywa Naczelnego Wodza marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego o unikaniu walk z jednostkami Armii Czerwonej i wycofywaniu oddziałów WP do Rumunii i na Węgry.

Dyrektywa ta była wydana 17 września 1939 roku, w dniu ataku ZSRR na Polskę. Nakazała ona dowódcom WP, aby w razie kontaktu z jednostkami Armii Czerwonej nie podejmowali działań bojowych, lecz wycofywali się w kierunku granicy z Rumunią lub Węgrami.

Dyrektywa ta była podyktowana trzema głównymi względami. Po pierwsze, polskie dowództwo zdawało sobie sprawę z faktu, że Armia Czerwona jest znacznie liczniejsza i lepiej uzbrojona od WP. W związku z tym, podejmowanie działań bojowych z Armią Czerwoną mogłoby doprowadzić do niepotrzebnych strat wśród polskich żołnierzy. Po drugie, polskie dowództwo chciało uniknąć rozlewu krwi polskiej i sowieckiej. Po trzecie, polskie dowództwo liczyło, że wycofanie się WP z terenów wschodnich Polski pozwoli na kontynuowanie walki z Niemcami na zachodzie kraju.

Ostatecznie decyzja marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego miała jednak szereg negatywnych konsekwencji. Po pierwsze, doprowadziła do utraty przez Wojsko Polskie kontroli nad znacznymi obszarami wschodniej Polski. Po drugie, spowodowała demoralizację wśród polskich żołnierzy, którzy czuli się pozostawieni na pastwę losu. Po trzecie, ułatwiła sowieckiej armii zadanie zajęcia wschodnich terenów Polski.

Pierwsza okupacja sowiecka

Grupy operacyjne GUGB NKWD i Razdwiedupru (Zarządu Wywiadu Armii Czerwonej) odegrały kluczową rolę w rozbiorze Polski i okupacji wschodnich terenów Rzeczypospolitej przez ZSRR.

Głównym zadaniem tych grup było rozbicie struktur administracji Rzeczypospolitej Polskiej i zorganizowanie w ich miejsce organów władzy sowieckiej. W tym celu grupy operacyjne opanowały w pierwszej kolejności newralgiczne węzły infrastruktury Rzeczypospolitej Polskiej, zajmowały budynki urzędów państwowych, banków, drukarni, redakcje gazet, konfiskowały papiery wartościowe i archiwa.

Grupa operacyjne NKWD dokonywały również aresztowań i zatrzymań na podstawie przygotowanych uprzednio list proskrypcyjnych i bieżących donosów przedwojennej i pozyskanej agentury sowieckiej. Aresztowane były osoby podejrzewane o działalność antysowiecką, w tym żołnierze Wojska Polskiego, funkcjonariusze Policji Państwowej, polityczni i społeczni działacze polscy, inteligencja, działacze religijni, rolnicy, robotnicy.

Grupa operacyjne NKWD i Razdwiedupru były dobrze przygotowane do wykonania swoich zadań. Posiadały szczegółowe informacje o strukturze administracji i siłach zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Wykorzystywały również agentów i informatorów, którzy działali na terenie Polski przed agresją ZSRR.

Dzięki sprawnej akcji grup operacyjnych NKWD ZSRR udało się szybko i bezproblemowo przejąć kontrolę nad okupowanymi terenami Polski, które zamieszkiwało około 13 milionów Polaków. 

Zbrodnie wojenne

Wkrótce rozpoczęły się masowe represje wobec polskich obywateli, w tym aresztowania, egzekucje i konfiskaty majątku.  Głównym celem zmasowanych działań zbrodniczych ZSRR byli ziemianie, osadnicy wojskowi i przedstawicielach administracji państwa polskiego.

W czasie sowieckiej okupacji 1939-1941 internowano 22 tysięcy polskich jeńców wojennych: żołnierzy i policjantów, którzy w kwietniu 1940 r.  ponieśli śmierć w wyniku zaplanowanej i zrealizowanej przez NKWD zbrodni katyńskiej. 

Masowe aresztowania i deportacje Polaków w głąb ZSRR  były częścią konsekwentnie realizowanego planu ucisku i tyranii. W latach 1939-1941 NKWD aresztowało około 600 tysięcy Polaków, z których około 300 tysięcy deportowano w głąb ZSRR, w tym do łagrów i gułagów. 

NKWD rozwiązało wszystkie polskie organizacje społeczne i polityczne, w tym Związek Związków Zawodowych, Związek Nauczycielstwa Polskiego, Związek Młodzieży Polskiej "Wici" i Związek Harcerstwa Polskiego. Zmuszano Polaków do przystąpienia do kołchozów i sowchozów, czyli do pracy w rolnictwie w systemie komunistycznym.

W wyniku działań wojennych i represji sowieckich, życie straciło około 200 tysięcy Polaków.